1-maruza: Kirish fanning maqsadi. Mehnat gigiyenasi va xavfsizlikning huquqiy asoslari. Ishlab chiqarish muhitining zararli omillari, ularni baholash, oldini olish, standartlashtirish. Reja

Baxtsiz xodisalarning sabablari asosan 4 guruxga bulinadi, ya’ni texnikaviy, sanitar-gigenik, tashkiliy va psixofiziologik.
Texnikaviy sabablarga mashina va mexanizmlar xamda ish jixozlarining nosozligi, elektr kurilmalarining yerga ulanmaganligi, yuklash-tushirish mashinalaridan notugri foydalanish, mashina va mexanizmlar konstruksiyasini mexnat muxofazasi talablariga javob bermasligi kabilar kiradi.
Sanitar-gigenik sabablarga esa mexnat gigiyenasi, sanitar normalar va koidalarga amal kilmaslik, yeritilganlik, xarorat, nisbiy namlik, xavoning xarakatlanish tezligi, xavoning bosimi kabi kursatkichlarni meyerdan chetga chikishi, yukori mikdordagi shovkin, titrash, xavoning changlanganligi yeki gazlanganligini kiritish mumkin.
Tashkiliy sabablarga ish rejimi va dam olish rejimini notugri tashkil etilganligi, soglom va xavfsiz ish sharoitini yaratilmaganligi, ishchilarni xavfsizlik texnikasi koidalari buyicha ukitilmaganligi, ish joylarida ogoxlantiruvchi belgilarni bulmasligi, mutaxassislik buyicha ishga kabul kilmaslik, maxsus kiyim boshlar va shaxsiy ximoya vositalari bilan ishchilarni ta’minlanmaganligi va boshkalar misol bula oladi.
Psixofiziologik sabablarga bajarilayetgan ishga e’tiborsiz karalishi, ishchining uz faoliyatiga bulgan nazoratining bushligi, jismoniy yeki asabiy tolikish va boshka shu kabilar kiradi.
2.Ishlab chiqarish korxonalarini sanitar normasiga qarab sinflanishi sanitar himoya zonasi.
Yukorida ta’kidlangan zararli va xavfli faktorlarning ta’siri ishning turiga, xususiyatiga va ogirlik darajasiga boglikdir. Shunga mos xolda, barcha jismoniy ishlar 3 ta kategoriyaga ajratiladi: yengil ishlar (I), urtacha ogirlikdagi ishlar (II^a, II^b) va ogir ishlar (III).
Yengil ishlarni bajarishga –172 j/s, urtacha ogirlikdagi ishlarni bajarishga –172…293 j/s, ogir ishlarni bajarishga 293 j/s. dan ortik energiya sarflanadi. Lekin, ishlarni ogirlik darajasini aniklashda fakatgina ularni bajarishga sarflanadigan energiya mikdoridan foydalanish tugri bulmaydi. Shu sababli, mexnat sharoitini, ishlab chikarish muxitini, ularni insonning (ishchining) asab sistemalariga ta’sirini xam xisobga olish zarurdir. Umuman, ishlarni ogirlik darajasi buyicha guruxlashda 50 ga yakin mezon (“kriteriya”) xisobga olinishi mumkin.
Ishlar xavflilik va zararlilik darajasiga karab esa zararli, xavfli va uta xavfli guruxlarga ajratiladi.
Zararli ishlarga nomakbul iklim sharoitida bajariladigan ishlar (kuchli shamol, past yeki yukori xarorat, namlik, yukori darajada shovkin, titrash, xar xil nurlar ta’sirida ishlash) kiradi. Xavfli ishlarga “montajchilar”, ut yekuvchilar, elektriklar va shu kabi boshka ishlarni misol kilish mumkin.
Uta xavfli ishlarga esa, yenginni uchirish va uni okibatlarini tugatish, tabiiy ofatlar davrida avariya-tiklash ishlarini olib borish kabilarni kiritish mumkin.