1. Ma’ruza: Kirish. Fanning mazmuni, maqsadi va vazifalari hamda o‘rganish ob’yektlari. Qo‘llanilish sohalari

1. Ma’ruza: Kirish. Fanning mazmuni, maqsadi va vazifalari hamda o‘rganish ob’yektlari. Qo‘llanilish sohalari.

Reja:

1.1. Kirish.Fanning mazmuni, maqsadi va vazifalari.

1.2. Fanni o‘rganish ob’yektlari, metallarni bosim bilan ishlov berish haqida umumiy ma’lumotlar.

1.3. Metallarni bosim bilan ishlov berish va uning asosiy usullari hamda qo‘llanilish sohalari.

Jahon mashinasozligini ishlab chiqarishda qo‘llanib kelgan asosiy texnologik jihozlarini metall qirqish dastgohlari tashkil etib kelgan. Lekin so‘nggi davr ichida chiqindisiz va kam chiqindili texnologiyalarni ishlab chiqarishga kirib kelishi “Metallarga deformatsiyalab ishlov berish” fanini rejasiga kiritilganligiga asos bo‘la oladi. Shuning uchun ham talabalarda bu “Metallarga deformatsiyalab ishlov berish” fanida ular to‘g‘risidagi umumiy ma’lumotlar ulardan amalda qo‘llanishi, tarkibiy qismlari bilan tanishish, ularning jihozlarini texnologik ish bajarish uchun sozlash ko‘nikmalarini hosil qilish fanga qo‘yilgan talablardan iborat.

Fanning “Metallarga bosim ostida ishlov berish” fanida ishchi O‘quv dasturiga kiritilgan o‘tiladigan mavzular va ular bo‘yicha mashg‘ulotlar turlariga ajratilgan soatlarning taqsimoti, yangi pedogogik va axborat texnologiyalardan foydalanish bo‘yicha ma’lumotlar keltirilgan, ishlab chiqarish asoslari, turlari, texnologik tasvirlari, asosiy jihozlarning tuzilishi va ishlash prinsiplarini o‘z ichiga olgan bilimlaridan tashkil topgan.
Fanni o‘qitishdan maqsad - “Metallarga bosim ostida ishlov berish” fanida ular to‘g‘risidagi umumiy ma’lumotlar ulardan amalda qo‘llanishi, tarkibiy qismlari bilan tanishish, ularning jihozlarini texnologik ish bajarish uchun sozlash ko‘nikmalarini hosil qilishdan iboratdir.
Fanning vazifasi - “Metallarga bosim ostida ishlov berish” to‘g‘risidagi umumiy ma’lumotlar ulardan amalda qo‘llanishi, tarkibiy qismlari bilan tanishish, ularning jihozlarini texnologik ish bajarish uchun ularda ishlov beriladigan detallarning geometrik o‘lchamlarini va yuza sifat ko‘rsatkichlarini ta’minlash uchun kerakli rejimda ishlashiga sozlashni o‘rgatish yuklatiladi.
Mashinasozlikda “Metallarga bosim ostida ishlov berish” bilan ishlash texnologiyasi amaliy muxandislik fani bo‘lib, uning vazifasi metallarni bosim bilan ishlash jarayonlarini ratsional qurish va taxlil qilishni umumiy prinsipal asoslarini ishlab chiqish xisoblanadi.Bunda metallarga bosim bilan ishlov berish faqat xomaki maxsulot, ko‘pincha talab qilingan shakildagi tayor detallar xam olishni ta’mirlash yemas, balki metaldan sifat o‘zgarishlarini xam keltirib chiqarishni xisobga olish lozim. Xozirgi kunda zagotovkalarni metallarga deformatsiyalab ishlov berish mashinasozlik ishlab chiqarishidagi o‘rni va ahamiyati beqiyos. Shtamplab ishlab chiqarish mashinasozlikda zagotovkaning kam chiqindisiz ishlashini ta’minlaydi. Bu usul bilan mashinasozlikda 50-60% gacha, asbobsozlikda 70-80% xilma-xil detallar tayyorlanadi. Chunki bu usulda ish unumdorligining yuqoriligi, aniq shaklli va o‘lchamli, tekis yuzali detallar ishlab chiqarishni taьminlaydi.
Metallarni bosim ostida ishlov berish fani quydagi, metallarga bosim bilan ishlov berish nazariyasi uchun birdek muxim axamiyatga yega bo‘lgan o‘zaro bog‘liq uchta asaoiy yo‘nalishlarda birgalikda rivojlanmoqda. Metallarni plastik deformatsiyasi jarayon fizikasi. Bu yo‘nalish metallni plastik shakl o‘zgarishi mexanizmi tajribada va nazariy o‘rganadi ,turli omillarni ,asosan temperaturani ,deformatsiya tezligi va kuchlanganlik xolatining turni bu jarayonga ta’sirni belgilaydi ,demak metall yelastik xolatdan plastik xolatga o‘tish shartlarini belgilaydi. Plastik deformatsiyasi metallni kimyoviy tarkibi va fazaviy xolati bilan bog‘lanishi ko‘rib chiqadigan deformatsiya jarayoning fizikaviy kimyosi. Kuchlangan va deformatsiyalangan xolatlarni,rlastik deformachiyalovchi jisimda kuchlanishlarning kattaligi va taqsimlanishi masalalarini matematik ishlab chiquvchi ,jismni plastik xolatga o‘tish shartlarini taxlil yetuvchi plastik deformatsiya mexanikasi.
Metallarni bosim bilan ishlashning asosiy turlari quydagilar:
Prokatlash-metallni aylanuvchi silindrlar (jo‘valar) orasidan ezib o‘tkazish (1-rasm).
Prokat (rus. prokatat — jo‘valamoq) metallurgiyada) — metall va metall qotishmalarini qizdirib yoki sovuqlayin prokatlab (maxsus vallar orasidan o‘tkazib) tayyorlanadigan buyumlar. Masalan, list, lenta, polosa, rels, balka, truba, sim, shveller, dvutavr va boshqalar tayorlaniladi.



1.1-rasm. Jo‘valar turlari (valiklar)
a – Silliq (gladkiye) jo‘va;
b – Qadamli (stupenchatыye) jo‘va;
v – Ariqchali (ruchyevыye) ) jo‘va:
1 – bochka (rabochaya chast);
2 – bo‘yin (sheyka);
3 – trefa
Volocheniya (sidirish) - zagotovkani maxsus asbob (2-rasm) yordamida deformatsiyalash iborat. Zagotovka 2 sidiruvchi 1 Volocheniyani qisqarib boruvchi teshigi orqali tortib o‘tkazish bilan amalga oshiriladi. Zagotovkani ko‘ndalang kesimi qisqaradi. Maxsulotni shakli matrnisa teshigi shaklini oladi.