1 ma`ruza. Kirish. Hayot faоliyati хavfsizligini ta`minlash asоslari

Mehnatni muhofaza qilishda nazorat o‗tkazishning tashkil etilishi 
Mehnatni muhofaza qilishning davlat boshqaruvi O‗zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi tomonidan amalga oshiriladi. 
Mehnat muhofazasiga doir qonunlar va boshqa me‘yoriy hujjatlarni amal 
qilinishining Davlat nazorati O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
qarorlariga asosan (O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 7. 11. 
1994-yildagi 538-sonli) Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi 
hamda (O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 7.04. 2000-yildagi 
130-sonli ) «Sanoatda va konchilikda ishlarni bexatar olib borishni nazorat qilish 
agentligi» tomonidan amalga oshiriladi. 
O‗zbekiston Respublikasida mehnat muhofazasi sohasidagi vazifalarni amalga 
oshirish (O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 16. 02. 1995 - yildagi 
58 – sonli qaroriga muvofiq) Mehnat vazirligining mehnatni muhofaza qilish 
boshqarmasiga yuklatilgan. Mehnatni muhofaza qilish boshqarmasi boshlig‗i va 
uning o‗rinbosari O'zbekiston Respublikasining Bosh davlat texnik inspektori 
hisoblanadi. Mehnatning texnik inspektorlari, mas‘ul xodimlar hisoblanib, ular 
korxona, tashkilot va muassasalarda xavfsiz mehnatning tashkil etilishini, ishlab 
chiqarish sanitariyasini va mehnat qonunchiligining amal qilinishini, ishlab 
chiqarish jarayonida yuz beradigan baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarining 
holatini, ularning kelib chiqish sabablarini o‗rganishi va tekshiruvda ishtirok etishi 

---

O‗zbekiston Respublikasi Mehnat vazirligining Bosh texnik mehnat inspeksiyasi 
yo'riqnomalari asosida amalga oshiradi. Bular xususida (Mehnat vazirligi 
Kollegiyasi qarorida 1995-yil 18-fevraldagi «mexnatning Davlat texnik 
inspeksiyasining huquqlari va burchlari» yo‗riqnomasida ko‗rsatib o‗tilgan). 
Shuningdek, mehnat muhofazasi masalalarini tekshirishda qator davlat nazorat 
tashkilotlari: Davlat sanitariya nazorati; Davlat yong'in xavfizligi nazorati; Davlat 
energiya nazorati; Davlat avtomobil xavfsizligi nazorati o‗zlarining vakolatlari 
doirasida ishtirok etadilar. Bu nazorat tizimlarining tekshirish huquqlari hukumat 
yoki tegishli vazirlik va yuqori tashkilotlarning tasdiqlagan qarorlarida ko‗rsatib o‗tiladi. «Sanoatda va 
konchilikda xavfsiz ishlarni qo‗llash bo'yicha nazorat agentligi»ning tarkibiy bo‗limlariga soha 
inspeksiyalari kiradi va ular quyidagilardan tashkil topgan: 
- Ko‗mir, ruda kon va rudasiz kon sanoati nazorati; 
- Neft va gaz sanoati nazorati; 
- Kimyo, metallurgiya va neft-gazni qayta ishlash sanoati nazorati; 
- Gaz ishlari nazorati; 
- Qozon va ko‗tarma uskunalar nazorati; 
- Geologik va qidiruv ishlari nazorati; 
- Atom qurilmalari nazorati; 
- Neft mahsulotlarini tashish va saqlash nazorati; 
- Xavfli moddalarni tashish ishlari nazorati; 
- Tabiatni muhofaza qilish, mineral xomashyolarni qayta ishlash nazorati; 
- Donlarni qayta ishlash va saqlashdagi texnologik jarayonlarga rioya etish nazorati; 
- Elektr stansiyalar, asosiy stansiyalar oralig‗idagi qo'shimcha stansiyalar va elektr tarmoqlarini uzatish 
ishlari nazorati va boshqalar. Davlat sanitariya nazorati Sog‗liqni saqlash vazirligining muassasalari bilan 
hamkorlikda O‗zbekiston Respublikasining tegishli qonuniy hujjatlari, O‗zbekistonRespublikasi 
Konstitutsiyasi, «Fuqarolarning sog‗lig‗ini muhofaza qilish «Davlat sanitariya nazorati» qonunlari va 
boshqa me‘yoriy hujjatlari asosida o‗z vazifalarini amalga oshiradi. Mehnat gigiyenasi bo‗yicha DavSan 
nazorati umumiy sanitar nazorat tizimining bir qismini tashkil etib, u respublika, viloyat, shahar, tuman 
davlat sanitar nazorati (DSEN) tashkilotlari bilan hamkorlikda nazorat ishlarini olib boradi. O‗zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasining 40-moddasida: «Har kim malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga 
ega‘ deb e‘tirof etilgan Shuningdek, fuqarolaming sog'ligini muhofaza qilish masalalari O‗zbekiston 
Respublikasining «Fuqorolarning sog‗lig‗ini muhofaza qilish to‗g‗risida‘»gi Qonunida hamda O‗zbekiston 
Respublikasining «Mehnat qonunlari kodeksi»da va boshqa hujjatlarda ham ko'rsatib o'tilgan. O‗zbekiston 
Respublikasining «Fuqorolarning sog‗lig‗ini muhofaza qilish to‗g‗risida‘»gi (1996-yil 14-sentabrda kuchga 
kirgan) Qonunida fuqarolarning sog‗lig‗ini saqlashning asosiy qoidalari, tartiblari keltirilgan, ularning eng 
asosiylari quyidagilardan iborat: 
- sog'liqni saqlashda inson huquq va manfaatlariga tayanish; 
- aholining barcha qatlamlariga sifatli tibbiy yordam ko‗rsatish; 
- mehnat qobilyatini yo‗qotgan fuqarolarni ijtimoiy himoyalash;
- fan va amaliyot birligini takomillashtirish va boshqalar. Barcha xo‗jalik yurituvchi subyektlarning ishchi 
va xizmatchilarning sog‗lig‗ini muhofaza qilishning asosiy vazifalariga: mehnat jarayonlarini va ish 
sharoitlarini yaxshilash, ishlovchilarning baxtsiz hodisa va kasb kasalliklariga uchramaslik tadbirlarini 
yaratishdan iborat. Jumladan, O‗zbekiston Respublikasi Sog‗liqni saqlash vazirligning 2000-yil 6-iyuldagi 
300-sonli buyrug‗iga asosan barcha ish beruvchilar ishchilarni ishga qabul qilishda tibbiy ko‗rikdan 
o‗tkazishlari shart deb ta‘kidlangan. Barcha ishlab chiqarish sohalaridagi mehnat sharoitlarini nazorat 
qilishda masalan, zararli va xavfli ishlab chiqarish omillarining bor-yo‗qligi! Ularning ishchi-
xizmatchitarning sog‗lig‗iga, hayotiga keltiradigan ta‘sirlar'darajasini Davlat sanitariya nazoratining maxsus 
laboratoriyasida, «Sanoatda va konchilikda ishlarning bexatar olib borilishini nazorat qilish agentligi‘da 

---

Davlat standart nazorati ruxsati bo‗lgan katta sanoat tarmoqlari, tashkilotlari va boshqa muassasalarning 
laboratoriyalarida amalga oshiriladi. Respublikada mehnatni muhofaza qilish muammolari bo‗yicha ilmiy-
tekshirish ishlari Mehnat va aholini ijtimoiy himoya qilish vazirligi qoshidagi «Mehnat muhofazasini 
normallashtirish» markazida, qator tarmoqlararo ilmiy tekshirish muassasalarida, laboratoriyalarda, oliy 
o‗quv yurtlarining «Mehnat muhofazasi» va «Hayot faoliyati xavfsizligi» kafedralarida amalga oshiriladi. 
Mehnat gigiyenasi va kasb kasalliklarining muammolari «Mehnat gigiyenasi va kasb kasalliklari» ilmiy 
tekshirish institutida hamda tibbiyot institutlarining «Mehnat muhofazasi va kasb kasalliklari» kafedralarida 
olib 
boriladi.