1 ma`ruza. Kirish. Hayot faоliyati хavfsizligini ta`minlash asоslari

Sanoat jarohatlanishi va kasb kasalliklarini o'rganish usullari Sanoat korxonalarida baxtsiz hodisalarni 
va baxtsiz hodisalarni keltirib chiqaruvchi xavfli holatlarni hamda baxtsiz hodisalarning kelib chiqishiga 
sabab bo'ladigan omillarni aniqlash, ularni yo'qotish chora-tadbirlarini ko'rishga qaratilgan. Bu ishlar asosan, 
oqilona ish usullarini qo'llash, baxtsiz hodisa va kasb kasalliklari-ning kelib chiqishidan xoli bo'ladigan ish 
sharoitini tashkil qilish hisobiga amalga oshiriladi. Baxtsiz hodisalar sabablarini aniqlash uchun asosan ikki 
usuldan 
foydalaniladi. 
1. Statistika usuli. Bu usul baxtsiz hodisalarning umumiy statistik hisobga olingan sanoat jarohatlanishining 
materiallarini tahlil qilishga asoslangan. Bu usul sanoat jarohatlanishini tahlil qilish uchun asosiy material 
bo'lishdan tashqari, baxtsiz hodisalami kamaytirishda chora – tadbirlar ko'rish uchun amaliy ma‘lumot 
beradi. Bu usul bilan sanoat jarohatlanishini aniqlovchi chastota koeffitsiyenti va jarohatning og'irligi 
koeffitsiyentining 
o'rtacha 
ko'rsatkichini 
olish 
imkoniyatini 
beradi. 
Baxtsiz hodisalarning takrorlanish koeffitsiyentini, 1000 ishchi hisobiga, ma‘lum vaqt davomida sanoat 
korxonasida kelib chiqqan baxtsiz hodisalarning o'rtacha miqdorini quyidagi formula orqali aniqlash 
mumkin: 
 
1000 
P 
T 
K 
bunda, 
P 
- 
ma‘lum 
vaqt 
ichidagi 
jarohatlanganlar 
soni; 
T 
- 
shu 
vaqt 
ichida 
korxonada 
ishlagan 
ishchilar 
soni. 
Jarohatlanish 
koeffitsiyenti 
mashinasozlik 
sanoatining 
qaysi 
korxonasida 
baxtsiz 
hodisalar 
ko'proq 
vujudga 
kelayotganligi 
haqida 
ma‘lumot 
beradi. 
Baxtsiz 
hodisaning 
og'irlik 
koeffitsiyentini, 
ya‘ni 
har 
bir 
jaro-hatlanishning 
o'rtacha 
yo'qotilgan 
ish 
kunlari 
hisobini 
ko'rsatuvchi 
К 
ni 
quyidagi 
formula 
bilan 
aniqlash 
mumkin: 
П 
R 
K 

bunda, П - hamma baxtsiz hodisaga uchraganlar tomonidan yo'qotilgan ish kunlari 
soni; P - shu davrda baxtsiz hodisaga uchraganlar soni. Shuni aytib o'tish kerakki, bu ko'rsatkich haqiqiy 
og'ir jarohatlanish belgilarini ko'rsata olmaydi, chunki uning tarkibiga nogi-ronlik va o'lim bilan tugagan 
baxtsiz 
hodisalar 
kiritilmagan. 
Yo'qotilgan 
mehnat 
qobiliyatining 
ishchi 
kun 
miqdorini 
1000 
ki-shiga 
keltirib, 
quyidagi 
formula 
bilan 
aniqlash 
mumkin: 
1000 

---

` 
 
T 
P 
K og ir bu ko'rsatkich orqali jarohatlanish dinamikasi va baxtsiz hodisaning og'irlik asoratini aniqlash 
mumkin. 
Statistika usulini ikkiga bo'lib qarash qabul qilingan: bular gruppa usuli va topografiya usulidir. 
Gruppa 
usuli. 
Statistik 
usulning 
tarkibiy 
qismi 
hisoblanadi 
va 
baxtsiz 
hodisalarning bir xil sharoitlarda va ayrim belgilari bilan (masalan, vaqti va sodir bo'lgan joyi, baxtsiz 
hodisaning xususi-yatini va h.k.) gruppalangan holda, takrorlanishini aniqlash imkoniyatini beradi.
Topografik usul. Bu usul ham gruppa usulining ko'rinishlaridan biri bo'lib, quyidagi hollarda qo'llaniladi: 
gruppa usulida keltirilgan baxtsiz hodisalar haqidagi ma'lumotlami har xil shartli belgilar bilan belgilab 
(masalan, N-I), ish uchaskalarining planida baxtsiz hodisa yuz bergan joylarga qo'yib chiqiladi. Bu usulda 
ma'lum ish uchastkalarida baxtsiz hodisalarning takrorlani-shi haqida ko'rgazmali ma‘lumot olinadi. Har 
qanday statistik tekshirish kabi, bu usul bilan baxtsiz hodisalarni tahlil qilish ham olingan materialni, asosan 
baxtsiz hodisa haqida tuzilgan N-I formadagi aktni har tomonlama o'rganiladi. Akt bo'yicha baxtsiz hodisa 
yuz bergan joy, jarohatlanish tavsifi, og'irlilik darajasi, sutkaning qaysi vaqtida yuz ber-ganligi haqidagi 
ma‘lumotlar bo'yicha taqsimlanish belgilari aniqdanadi. Statistik usulda aniqlanishicha asosiy baxtsiz 
hodisalar kechki smenada va ishchilarning ish staji kam bo'lganlariga, 50% atrofida baxtsiz hodisalar to'g'ri 
keladi. Bulami hisobga olib, baxtsiz hodisalarni kamaytirishning amaliy tadbirlarini ko'rish imkoniyati 
tug'iladi. 
2. Monografiya usuli. Bu usulning mohiyati, baxtsiz hodisa yuz bergan ayrim sex uchastka yoki ishlab 
chiqarish xonasini chuqur va har tomonlama o'rganish asosida olib boriladi. Asosiy diqqat-e‘tibor texnologik 
jarayonlarning cheklanishi, ayrim ish usullari, ishlab chiqarishning xavfli lahzalari va sanitar-gigienik 
mehnat sharoitiga qaratilishi kerak. Ushbu korxonalarda ro'y bergan baxtsiz hodisalar, avariyalar va kasb 
kasalliklarining sabablari aniqlanadi va o'rganiladT. Xuddi shunday tahlillar turdosh korxonalar bo'yicha 
ham o'tkaziladi. Monografik usul ishlab chiqarish sharoitida kelib chiqishi mumkin bo'lgan potensial baxtsiz 
hodisalarni aniqlash imkoniyatini beradi. Shuningdek, qurilayotgan yoki loyihalanayotgan bunday 
korxonalarda aynan o'xshash baxtsiz hodisalarning kelib chiqmasliklarini ta‘minlashga harakat qilinadi. Bu 
usul xulosalari asosida loyhalanayotgan sanoat korxonalarida texnologik jarayonlami o'zgartirish va 
mukammallashtirish chora-tadbirlari ko'riladi.