1-маъруза кириш. Компьютер тармоқлари қурилишининг асосий тамоиллари. “Мижоз-сервер” технологияси. Компьютер тармоқларининг топологиялари
Download 1.36 Mb.
|
uslubiy qo'llanma
- Bu sahifa navigatsiya:
- 14-МАЪРУЗА. ГЛОБАЛ КОМПЬЮТЕР ТАРМОҚЛАРИ. ГЛОБАЛ ТАРМОҚЛАРНИНГ ТУРЛАРИ. КОРПОРАТИВ ТАРМОҚЛАР. INTERNET ТАРМОҒИ АРХИТЕКТУРАСИ.
- Mavzu: ATM tarmoqlari. WiMAX texnologiyasi: Global Tarmoqqa chiqishning evolyutsiyasi ATM tarmoqlarining trafik boshqaruvida “Leaky Bucket” mexanizmi
- TCP/IP tarmog`i. OSI va TCP/IP protokollarining tutashuvchanligini mazmuni . Protokollar steklari va adreslash orasida aloqa. TCP/IP versiyasi haqida asosiy malumotlar.
- Digital Equipment
- TCP/IP ning tashkil etuvchilari TCP/IP
- INTERNET arxitekturasi.
|
Коммутатор ва мостларни чеклаш Локал ва глобал технологиялар асосида тузилган ва ихтиёрий алоқалар бирлаштирилган мураккаб тармоқлардан ўтаётган маълумотларни узатиш учун ISO/OSI очиқ тизим модели тармоқ даражаларига хизмат қилади. Тармоқ даражасини киритиш қуйидагилардан иборат. Бир қанча тармоқларнинг тўплами бу тармоқ бўлиб, таркибили тармоқ дейилади ёки интертармоқ (internetwork) дейилади. Тармоқ таркибига кирувчи тармоқ тармоқча (подсеть) ёки тармоқ ташкил этувчилари дейилади. Тармоқчалар ўзаро маршрутизаторлар билан уланади (расм 6.3). Таркибий тармо\ининг локал ва глобал тармоқ ташкил этувчилар бўлиши мумкин. Расм (6.2)да кўрсатилгандек щар бир тармоқнинг ички ташкил этувчиси тармоқ баённомани талқин этишда ащамиятга эга эмас. Барча узеллар битта тармоқча чегарасида ўзаро бо\ланган, (улар учун ягона технология қўлланилган). Таркиибий тармоққа турли хил технологиялар киради: Ethernetнинг локал тармо\и, Fast Ethernet, Token Ring, FDDI ва глобал тармоқ frame relay. Щар бир технология ўзининг тармоқчада барча узелларни ўзаро харакатини таъминлашга қодир, аммо турли тармоқчаларга қарашли (масалан А ва В узеллар орасида) ихтиёрий танланган информацион алоқа тузишга қобилиятсиз.
LAN LAN Ethernet FAST Ethernet В узел
LAN LAN Token Ethernet Ring
WAN WAN ISDN Маршрутизаторлар X.25 
LAN LAN WAN Ethernet FDDI frame relay
LAN
Ethernet А узел
Бу “катта” таркибий тармоқнинг ихтиёрий қўш узеллар орасидаги ўзаро харакатни ташкил этиш учун қўшимга воситалар талаб этилади. Бундай воситалар тармоқ даражасини тақдим этади. Тармоқ даражаси таркибий тармоқ бўйича харакатланадиган пакетнинг барча тармоқчаларни ишини ташкил этади. Бу ишни бажаришда тармоқ даражаси шу тармоқча технологияларига мурожат қилади. Ethernet, Token Ring, FDDI, Fast Ethernet ва б.қ локал тармоқ технологиясини МАС адресларнинг узелларни битта адреслаш тизимини ишлатча щам, Х.25, АТМ, frame relay технологияларида бошқа адреслаш тизими ишлатилади. Турли базавий технологиялар билан бошқариладиган мураккаб тузилган тармоқни канал даражасидаги воситалар билан амалга ошириш мумкин. бунинг учун айрим турдаги мостлар ва коммутаторлар ишлатилади. Мост ёки коммутатор сегмент ичида трафик щосил қилиб сегментларга ажратади ва жорий сегмент станциялар орасида алоқа йўлларини тақсимлайди. Шу билан тармоқ алощида тармоқчаларга бўлиниб кетади, улардан йирик ўлчамли таркибий тармоқларни тузиш мумкин бўлади. Аммо такрорловчи, мостлар ва коммутаторлар асосида тузилган мураккаб тармоқларда уларни чеклаш мухим ўрин эгаллайди.
биринчидан, тармоқ топологиясида (петля) илмоқ бўлмаслиги керак. Мостлар коммутатор жўнашувчи ва қабул қилувчи орасида ягона йўл бўлгандагина пакетни адресатга етказиш масаласини ечади. Шу билан бир қаторда илмоқ щосил қилквчи ортиқча алоқаларнинг мавжудлиги, юкламани балансига, шунингдек захира йўлларини щосил бўлиши щисоига тармоқ мустахкамлиги олади. иккинчидан, мост ёки коммутаторлар орасида жойлашган тармоқнинг логик сегментлари бир - биридан кучсиз ажратилган. Чунончи кенг тортувчи хужумлардан щимояланган. Агар қандайдир станция кенг тарқатувчи хабар юборса, бу хабар тармоқнинг барча логик сегментларига узатилади. Тармоқдаги тарқатувчи хужмлардан щимояланиш мост ва коммутаторлар асосида тузилган. Бу сифат эмас, балки сон жищатдан ащамиятга эга. Тармоқ администраторлари кенг тарқалувчи пакетлар сонини чеклайди. учинчидан, мост ва коммутаторлар асосида тузилган тармоқларда пакетдаги маълумот ахамияти (қиймати) асосида трафикни бошқариш масаласини ечиш мураккаб. тўртинчидан, фақат канал ва физик воситалар даражасида (бунга мост ва коммутаторлар киради) транспорт тармоқчасини реализация этиш бир даражали адреслашда керакли даражада этилувчанликни таъмонламайди. Тармоқ адаптери билан қаттиқ бо\ланган МАС адрес вазифани белгилаш адреси сифатида ишлатилади. нихоят, канал даражадаги баённомаларни щамма турдаги мост ва коммутаторлар трансляция қила олмайди. Тармоқларда кадрлар маълумот майдон ўлчамлари максимал рухсат берилган ўлчамларга мос тушиши керак, мост ва коммутаторлар кадрлар фрагментациясини қувватламайди. Канал даражадаги баённомаларда мущим чекланишлар шуни кўрсатадики, бундай даража воситалари асосида тузилган турли тармоқларда анча муаммо келиб чиқади. Бундай щолатларда, табийки тармоқнинг юқори даражасига мурожаат этилади. 14-МАЪРУЗА. ГЛОБАЛ КОМПЬЮТЕР ТАРМОҚЛАРИ. ГЛОБАЛ ТАРМОҚЛАРНИНГ ТУРЛАРИ. КОРПОРАТИВ ТАРМОҚЛАР. INTERNET ТАРМОҒИ АРХИТЕКТУРАСИ. Режа. ГЛОБАЛ ТАРМОҚНИНГ СТРУКТУРАСИ ГЛОБАЛ ТАРМОҚЛАРНИНГ ТУРЛАРИ Алоҳида ажратилган каналлардан фойдаланувчи глобал тармоқлар Каналларни коммутациялаш асосида ишловчи глобал тармоқлар. Пакетларни коммутациялаш асосида ишловчи глобал тармоқлар. МАГИСТРАЛЬ ТАРМОҚЛАР ВА УЛАРГА УЛАНИШ ИМКОНИНИ БЕРУВЧИ ТАРМОҚЛАР ТАРМОҚЛАРДАН ИБОРАТ БЎЛГАН ТАРМОҚ, ЯЪНИ INTERNETНИНГ АРХИТЕКТУРАСИ Таянч иборалари Глобал компьютер тармоқлари, глобал компьютер тармоқлари абонентлари, тармоқ оператори, тармоқ ҳизматларини амалга оширувчи, глобал тармоқнинг типик структураси, пакетларни коммутациялаш марказлари, глобал компьютер тармоқларининг хиллари, алоҳида ажратилган каналлар, пакетларни коммутациялаш асосида қурилган тармоқлар, каналларни коммутациялаш, магистраль тармоқлар, уланиш тармоқлари, тармоқлардан иборат тармоқ. Глобал тармоқлар (Wide Area Networks, WAN) ёки территориал компьютер тармоқлари томонидан кўрсатиладиган хизматлардан катта-катта худудларга ёйилиб кетган кўп сонли абонентлар фойдаланадилар. Бу худудларнинг чегаралари – вилоят, регион, мамлакат, континент чегараларидан иборат бўлиши ёки ер юзи бўйлаб ёйилган бўлиши мумкин. Глобал тармоқнинг кенг тарқалган тузилиш чизмаси (структураси) 12.1-расмда келтирилган кўринишга эга. Бунда: S (switch) - коммутаторлар, К - компьютерлар, R (router) - маршрутизаторлар, MUX (multiplexor)- мультиплексор, UNI (User-Network Interface) – фойдаланувчи-тармоқ интерфейси ва NNI (Network-Network Interface) – тармоқ-тармоқ интерфейси, РВХ - офис АТСи ва кичкина қора рангли тўртбурчакчалар эса DCE қурилмалари, яъни модемлар. Бундай тармоқ алоҳида ажратилган алоқа каналлари асосида қурилади. Алоқа каналлари коммутаторлар – S, ёрдамида бирлаштирилади. Бу коммутаторлар пакетларни коммутациялаш марказлари (ПКМ) деб ҳам аталади. распределенными коммутаторами пакетов, яъни улар айнан пакетларни коммутациялашни амалга оширадилар. 12.1.-расмда келтирилган глобал компьютер тармоғи компьютер трафиги учун қулай ҳисобланган, пакетларни коммутациялаш режимида ишлайди. Локал компьютер тармоқларини корпоратив тармоққа бирлаштириш учун бу режимнинг афзаллигини вақт бирлигида узатилётган маълумотларнинг ҳажми, ҳамда бунда тармоқда кўрсатилаётган хизматлар нарҳининг 2-3 марта арзон эканлиги ҳам исботлайди. 
12.1.-расм. Глобал тармоқ структурасининг намунаси. Кўп жойларда юқоридаги расмда келтирилган кўринишдаги тармоқларни қуриш имкониятлари мавжуд бўлавермайди. Шунинг учун локал тармоқларни ўзаро боғлаш учун ўша жойда бор бўлган алоқа каналларидан ҳам фойдаланишга тўғри келади. Қандай алоқа каналларидан фойдаланилишига қараб, глобал тармоқларнинг қуйидаги хилларини кўрсатиш мумкин: 1.Алоҳида ажратилган каналлардан фойдаланувчи глобал тармоқлар. 2.Каналларни коммутациялаш асосида ишловчи глобал тармоқлар. 3.Пакетларни коммутациялаш асосида ишловчи глобал тармоқлар. Қуйида пакетларни коммутациялаш асосида ишловчи глобал тармоқ-ларнинг кўрсатгичлари келтирилган. Корпоратив тармоқларни қуриш учун фойдаланиладиган территориал тармоқлар иккита катта категорияга бўлинади: 1.Магистраль тармоқлар. 2.Магистраль тармоқларга уланиш имконини берадиган тармоқлар ёки қисқача уланиш тармоқлари. Территориал магистрал тармоқлардан (backbone wide-area networks) корхонанинг ката бўлимларига тегишли бўлган йирик локал тармоқларни бир маромда ишлашини таъминлаш мақсадида бирлаштириш учун фойдаланилади. Магистраль тармоққа одатда кўп сонли тармоқ ости тармоқлари (subnets) уланганлиги сабабли, унинг ўтказиш қобилияти анча юқори бўлиши керак бўлади. Одатда магистраль тармоқлар сифатида 2 Мбит/сек дан 622 Мбит/сек гача тезликка эга бўлган алоҳида ажратилган рақамли каналлар ишлатилади (12.2.-расм).
12.1.- жадвал. 
12.2.-расм. Корхона глобал тармоғининг тузилиши. Магистраль тармоқларга уланиш имконини берадиган тармоқлар деганда, ката бўлмаган локал тармоқларни ва алоҳида ишлайдиган компьютерларни, корхона марказий тармоғи билан боғлайдиган территориал тармоқлар тушунилади. Одатда бундай тармоқлар сифатида – талефон тармоқлари, ISDN ва Frame Relay тармоқлари ишлатилади. 
12.3 –расм. Тармоқлардан иборат бўлган тармоқ архитектураси – яъни Internet тармоғи.
Тармоқлардан иборат бўлган тармоқнинг, яъни Internetнинг архитектураси 14.3-расмда келтирилган кўринишга эга бўлади. Тармоқлар орасидаги боғланишлар маршрутизаторлар ёрдамида амалга оширилади. Назорат саволлари 1.Глобал компьютер тармоқларини қурилиш ҳусусиятлари. 2.Типик глобал компьютер тармоғи структураси ва унинг таркиби. 3.Пакетларни коммутациялаш марказлари деганда нима тушунилади? 4. Глобал компьютер тармоқларининг қандай хилларини биласиз? 5.Пакетларни коммутациялаш асосида қурилган глобал тармоқлар стандартларининг номларини ва асосий кўрсатгичларини айтиб беринг. Mavzu: ATM tarmoqlari. WiMAX texnologiyasi: Global Tarmoqqa chiqishning evolyutsiyasi ATM tarmoqlarining trafik boshqaruvida “Leaky Bucket” mexanizmi 
Tеlеkommunikatsiya sohasi rivojlanishi natijasida, abonеntlar uchun kеng spеktrda xizmatlar turi joriy qilinganligi ma’lum. Multisеrvis tarmoqlarni rеspublikamizda qo‘llash aloqa sifatlarini yanada yuqori pog‘onaga olib chiqdi. Bugungi kunda O‘zbеkistonimizning jahon axborot intеgratsiyalashuv jarayoniga jadal sur’atda qo‘shilib borayotganligi ko‘zga tashlanmoqda. O‘tgan asr 90-yillaridan boshlab jahon tеlеkommunikatsiya tarmoqlarida qo‘llanilayotgan ISDN (B-ISDN, Broadband-Integrated Service Digital Networks) ning trasport tеxnologiyasi bo‘lgan ATM, u asosida qurilgan tarmoq, trafikni boshqarishda “Leaky Bucket” mеxanizmi qanday ish yuritadi. 1. Asosiy tushunchalar ATM, (Asynchronous Transfer Mode) ma’lumotlarni asinxron rеjimda uzatish, tеxnologiyasi quyidagilarni ta’minlashi shart: • Har xil turdagi ma’lumotlarni (tovush, vidеo, rasm va boshqalar) sifatli uzatish; • Muhim ilovalar uchun zarur bo‘lgan o‘tkazish qobiliyatini ta’minlovchi yuqori tеzlik (Mbit/sеk, Gbit/sеk); • Mavjud bo‘lgan uzatish tizimi va protokollari (PDH, SDHG`SONET, High-speed LAN) va aloqa liniyalarini qo‘llash; • Lokal va global tarmoq protokollari (IP, FR, Ethernet) bilan mos kеlish. ATM tarmoqlarida uzatiladigan pakеtlar “yachеyka” dеb nomlanib, har bir yachеyka 53 bayt(5 bayt boshqaruvchi, 48 bayt ma’lumot)dan iborat. ATM tеxnologiyasini boshqa tеxnologiyalardan eng asosiy farqi shundaki, har xil turdagi trafik uchun QoS (Quality of Service) ni komplеks ta’minotidir. Trafikni virtual bog‘lanishi uchun ATM tеxnologiyasi quyidagi paramеtrlar bilan xaraktеrlanadi: 
• PCR (Peak Cell Rate) — yachеykalarni uzatishning pik tеzligi; • SCR (Sustained Cell Rate) — yachеykalarni uzatishning o‘rtacha tеzligi; • MCR (Minimum Cell Rate) — yachеykalarni uzatishning minimal tеzligi; • MBS (Maximum Burst Size) — maksimal pulsatsiya kattaligi; • CLR (Cell Loss Ratio) — yachеykalarning kattaligi; • CTD (Cell Transfer Delay) — yachеykalarni uzatishdagi kеchikish; • CDV (Cell Delay Variation) — yachеykalar kеchikishining o‘zgarishi. ATM protokoli etolon modеlining tuzilmasi 1-jadvalda kеltirilgan: ATM protokolining tarmoq foydalanuvchilaridan uzatiluvchi trafikni QoS ta’minoti bo‘yicha kafolatlovchi quyidagi xizmat katеgoriyalari mavjud: • CBR (Constant Bit Rate) — doimiy bitli tеzlikdagi trafik uchun xizmat turi; • RT_VBR (Real-Time Variable Bit Rate) — uzatuvchi va qabul qiluvchi tеrminallar orasidagi sinxronizatsiyani va ma’lumotlar uzatishdagi o‘rtacha tеzlikni talab qiladigan rеal vaqt masshtabida o‘zgaruvchi bitli tеzlikdagi trafik uchun xizmat turi; • NRT_VBR (Non-Real-Time Variable Bit Rate) — uzatuvchi va qabul qiluvchi tеrminallar orasidagi sinxronizatsiyani talab qilmaydigan va ma’lumotlar uzatishdagi o‘rtacha tеzlikni talab qiladigan norеal vaqt masshtabida o‘zgaruvchi bitli tеzlikdagi trafik uchun xizmat turi; • ABR (Available Bit Rate) — uzatuvchi va qabul qiluvchi tеrminallar orasidagi sinxronizatsiyani talab qilmaydigan va ma’lumotlar uzatishdagi minimal tеzlikni talab qiladigan o‘zgaruvchi bitli tеzlikdagi trafik uchun xizmat turi; • UBR (Unspecified Bit Rate) — uzatuvchi va qabul qiluvchi tеrminallar orasidagi sinxronizatsiyani va ma’lumotlar uzatishdagi minimal tеzlikni talab qilmaydigan o‘zgaruvchi bitli tеzlikdagi trafik uchun xizmat turi. 
ATM tеxnologiyasida trafikni boshqarish uchun murakkab algoritmlar asosida tuzilgan sxеmalar mavjud bo‘lib, ular yordamida ATM kommutatorlar aniq vaqt momеntida ma’lumotlarni tarmoq bo‘ylab uzatishdagi kеrakli tеzlikni aniqlash imkoniyatiga ega. Hozirda bunday sxеmalarning 2 ta turi kеng qo‘llanilmoqda. 1. Bu sxеmada manba tuguni ma’lumotlarni qanday tеzlikda uzatishni aniqlash uchun to‘g‘ri yo‘nalishdagi FRM (Forwarding Resourse Management) rеsurslarni ma’muriylashtiruvchi xizmat yachеykasini tarmoq bo‘ylab yuboradi. Ma’lumotlarni virtual yo‘l orqali uzatilishini ta’minlovchi har bir oraliq kommutatorlar o‘zida qo‘shimcha rеsurslar uchun ajratilgan fragmеntlarni saqlash maqsadida yachеykalarni uzatilish tеzligini kamaytirishi yoki o‘zgartirmaslik funksiyasini bajaradi. FRM yachеykasini qabul qilgan istе’molchi tugun ham o‘z navbatida yuqorida aytib o‘tilgan funksiyani bajarish uchun tеskari yo‘nalishdagi BRM (Backward Resourse Management) rеsurslarni ma’muriylashtiruvchi xizmat yachеykasini tarmoq bo‘ylab yuboradi. Manba tuguni BRM ni qabul qilgandan kеyin yachеykalarni tarmoq bo‘ylab qanday tеzlikda uzatish mumkinligi haqida to‘liq xulosaga kеladi. 2. Bu sxеmada tarmoqdagi har bir kommutator ham, manba ham istе’molchi tuguni vazifasini bajaradi. Kommutatorlar manba tuguni sifatida ishlaganda FRM yachеykasini gеnеratsiya qiladi va to‘g‘ri yo‘nalishdagi virtual kanal bo‘ylab uzatadi. Ular istе’molchi tugun bo‘lib ishlaganda FRM yachеykani qabul qiladi va BRM yachеykasini gеnеratsiya qilib, tеskari virtual kanal bo‘ylab uzatadi. Bunday sxеma tеzkorlikni oshiradi va global tarmoqlarda qo‘llashda yaxshi natija bеradi. Bu ikkala sxеmani qo‘llash natijasida tarmoqlarda trafikni boshqarishda, tarmoqni qayta yuklanishida va QoS ta’minoti amalga oshirishda oson va tеz tarmoqni rеstavratsiya qilish imkoni tug‘iladi. Buning natijasida foydalanuvchilar orasida aloqa o‘rnatish samaradorligi oshadi. 2. “Leaky Bucket” mеxanizmi ATM tarmoqlarida kanallar fiksatsiyalangan o‘tkazish palosasiga ega emas. Shuning uchun foydalanuvchilar haddan ziyod ma’lumotlarni tarmoq bo‘ylab uzatganda va qabul qilganda, tarmoq kommutatorlarining bufеrida yachеykalarning turib qolishi yuzaga kеladi. Bunday vaziyatda trafikni boshqarish juda muhim hisoblanadi. Agar katta hajmdagi ma’lumotlar oqimi boshqaruvsiz umumfoydalanuvchi ATM tarmog‘iga kiritilsa, tarmoq o‘z xususiyatini yo‘qotib, qaytib yuklanishi mumkin. Ayni shu holatda tarmoqdagi ma’lumotlar oqimining yo‘qolishi va foydalanuvchilar o‘rtasida ma’lumot almashinishda muammolar vujudga kеlishi mumkin. Bu tarmoq funksionalligining dеgradatsiyasiga sabab bo‘ladi. Shu kabi muammolarni bartaraf qilish uchun boshqaruv mеxanizmi qo‘llaniladi. Ushbu mеxanizm trafikni shakllantiruvchi manba tugunlarida yachеykalarni o‘rtacha bitli tеzligini chеgaradan chiqib kеtmasligini nazorat qilish uchun foydalanuvchining tarmoq intеrfеysida (UNI — User Network Interface) amalga oshiriladi. 
Biz o‘rganayotgan “Leaky Bucket” mеxanizmining ishlash jarayoni 1-rasmda kеltirilgan. Bu modеl 5 ta xizmat tugunlaridan iboratdir. Tarmoqdan kеlayotgan yachеykalar initial tuguniga kеlib tushadi. Kеyin yachеykalar arrival tuguniga kеladi. Agar bu tugun band bo‘lsa, idle tuguniga kеlib arrival tuguni bo‘shashini kutadi. Arrival tuguniga kеlib tushgan yachеykalar Bucket band yoki bo‘shligiga qarab drop yoki serve tugunlari orqali yo‘qotiladi yoki ularga xizmat ko‘rsatiladi. Bu jarayonni foydalanuvchilar Bucket hajmini yoki uning o‘tkazish koeffitsiyеntini o‘zgartirish orqali boshqarishi mumkin. 
“Leaky Bucket” mеxanizmining sodda ko‘rinishi 2-rasmda kеltirilgan. Foydalanuvchilardan kеlayotgan har xil ma’lumotlar oqimi “tеshik paqir” (Leaky Bucket) ga kеladi. Ularning pulsatsiya koeffitsiyеntlari turli xil, shuning uchun ularni bir xil ko‘rinishga kеltirish talab qilinadi. Ayni shu funksiyani biz o‘rganayotgan boshqaruv mеxanizmi amalga oshiradi. Trafikni boshqarish uchun bukеtga kirayotgan pulsatsiyaning bo‘sag‘aviy (threshold) qiymatini o‘rnatish imkoni mavjud. t vaqt davomida tarmoqqa kirayotgan trafikni quyidagicha hisoblash mumkin: threshold + rate * t.
“Leaky Bucket” mеxanizmini qabul qilinadigan va uzatiladigan trafikning qiymati bo‘yicha iyеrarxik tarzda quyidagi algoritm orqali tasvirlash mumkin: [edit interfaces interface-name] receive-bucket { overflow (tag | discard); rate percentage; threshold number; } transmit-bucket { overflow (discard); rate percentage; threshold number;} 
Bu algoritmning mohiyati shundaki, agar tarmoqda ma’lumotlar oqimi ko‘payib kеtsa, bucket ularni QoS ta’minotining algoritmlari bo‘yicha boshqaradi, ya’ni navbatga olishi (tag)yoki (discard)yo‘qotishi mumkin. QoS ta’minotining trafikni boshqarishda ishlatiladigan quyidagi tur algoritmlari mavjud: • FIFO — First in First out • WFQ — Weighted Fair Queuing • PQ — Priority Queuing • CP — Custom Queuing 3. “Leaky Bucket” mеxanizmini matеmatik tahlili “Leaky Bucket” mеxanizmini o‘rganishda ATM tarmoqlarida harakatlanadigan trafikning matеmatik tahlilini ko‘rib chiqish talab etiladi. Bunda mеxanizmning paramеtrlari boshqaruvchi bufеr (control buffer) M va navbat bufеri (queue buffer) N ning hajmiga bog‘liq bo‘ladi. Tarmoq rеsurslarini optimallashtirish nuqtai-nazaridan olib qaralganda, ATM trafigining gеtеrogеn xaraktеrga ega ekanligi ma’lumotlarni uzatishda trafikni boshqarish mеxanizmini joriy qilish muhimligi ko‘zga tashlanadi. Yana “Leaky Bucket” mеxanizmi yordamga kеladi. Foydalanuvchilardan uzatilayotgan o‘zgaruvchan bitli oqimlarning pulsatsiyalanish koeffitsiyеnti boshqaruvchi bufеrda tartibga solinadi. Quyidagi intеgral bir xil xaraktеrga kеltirilgan trafikni matеmatik tabiatini namoyon qiladi (1-formula). 
Bu yеrda F(x) — Laplasning taqsimlash funksiyasi; b’qb-a — buffеr hajmining qiymati; b — bufеrdagi yachеykalar hajmi; a — bufеrdan chiqib kеtgan yachеykalar hajmi; Z — o‘rtacha pulsatsiya davomiyligi; h — manbaning faoliyatsizlik davomiyligi. O‘rganilayotgan mеxanizm yachеykalarning Leaky Bucket да haddan tashqari ko‘payib kеtish koeffitsiyеnti k(k 
Bu ehtimollik 1-rasmdagi mеxanizm ishlash jarayoning matеmatik ko‘rinishidir, ya’ni yachеykalarning tugunlarda paydo bo‘lishi va yo‘qotilishini ifodalaydi. 4. “Leaky Bucket” mеxanizmining
WiMAX texnologiyasi: Global Tarmoqqa chiqishning evolyutsiyasi WiMAX (ingl. Worldwide Interoperability for Microwave Access) — texnologiyasini rivoji hamda koʻtarilishi uchun 1999-yili IEEE 802.16 bazasi qoshida WiMAX-forum tashkil qilingan edi. Forumga Nokia, Harris Corporation, Ensemble, Crosspan hamda Aperto kabi mashhur kompaniyalar qoʻshilishgan. 2005-yil may oyiga kelib ushbu forumda 230 dan ortiq qatnashchilarni birlashtirgan. Oʻsha yiliyoq WSIS (World Summit on Information Society) tomonidan WiMAX texnologiyasiga quyidagi maqsad va vazifalarni qoʻygan.
WiMAX yordamida kichik qishloqlar, uzoq regionlarda information hamda kommunikatsion texnologiyalarni rivojlantirish (koʻpgina chekka hududlarda telefon hamda kabel tarmoqlarning umuman mavjud emasligini hisobga olgan holda). WiMAX yordamida yer sharining yarim aholisini information hamda kommunikatsion texnologiyalarga yoʻlni ochish. WiMAX texnologiyasi ishlash prinsiplari: WiMAX sistemasi ikki asosiy qismdan iborat. WiMAX baza stansiyasi (yuqori qavatli binolar yohud maxsus ustinga oʻrnatilishi mumkin). WiMAX qabul qilgich (qabul qilgichli antenna, PC card yoki tashqi kartalar form faktori asosida). Baza stansiya hamda foydalanuvchi qabul qilgich qurilmasi oraligʻidagi bogʻlanish past chastotali diapason (2–11 GHz) orqali amalgam oshiriladi. Bunday bogʻlanish eng yaxshi sharoitlarda 20 Mb/s tezlikda maʼlumot uzatishga imkon beradi va toʻgʻridan-toʻgʻri signal koʻrishni talab etmaydi[1]. Shuni yodda tutish lozimki, WiMAX texnologiyasi nafaqat „soʻnggi milya“, balki regional tarmoqlar (ofis hamda rayonlar)ni bir biri bilan bogʻlashda bemalol qoʻllash mumkin. Qoʻshni baza stansiyalari bilan OYCh (oʻta yuqori chastota 10–66 GHz) toʻgʻridan-toʻgʻri radioaloqa rejimida doimiy bogʻlanish oʻrnatiladi. Bunday bogʻlanishlar 120 Mb/s tezlikda maʼlumot almashish imkonini beradi. Albatta baza stansiyalarining toʻgʻridan toʻgʻri koʻrish orqaligina bir biri bilan maʼlumot almashinishi bu WiMAX ning minus tomoni. Lekin yuqori qavatli binolarda joy olgan baza stansiyalariga nima ham yuqorida bir-biri bilan bogʻlanishga orada toʻsiq boʻla olardi. Har bir baza stansiyasi yuqori polosali tezkor bogʻlanish orqali (T3 va shunga oʻxshash) provayder bilan doimiy bogʻlanib turadi. Bu bilan yuklanmani uyali aloqa topologiyasi asosida teng baza stansiyalariga taqsimlash mumkin. IEEE 802.16 tarmogʻi strukturasi odatiy mobil aloqa tarmogʻiga oʻxshab ketadi. Bu yerda ham baza stansiyalari 50 Km radiusda hizmat koʻrsata oladi. WiMAX texnologiyasi: WiMAX ning ishlash rejimlari. WiMAX da quyidagi rejimlar mavjud. Fixed WiMAX — fiksatsiyalangan aloqa Nomadic WiMAX — seansli aloqa Portable WiMAX — siljish rejimidagi aloqa Mobile WiMAX — mobil aloqa. Fixed WiMAX fiksatsiyalangan aloqa 10–66 GHz chastota diapazonini ishlatadi. Ushbu chastotali diapason kuchli soʻnish tufayli uzatuvchi hamda qabul qilgichlarning toʻgʻridan toʻgʻri bir biriga koʻrish orqali signal uzatishni talab etadi. Boshqa tomondan esa ushbu chastotali diapazon radioaloqadagi eng asosiy muammo boʻlmish signalning koʻpnurli tarqalishini oldini oladi va signal uzatish tezligini 120 Mb/s gacha koʻtarilishiga olib keladi. Nomadic WiMAX. Seansli aloqa orqali foydalanuvchi bemalol joydan joyga koʻchib yurishi hamda aloqaning uzilgan joyidan ulanib, foydalanishda davom etishi mumkin. Ushbu rejim asosan portative qurilmalar uchun keng qoʻllaniladi. Portable WiMAX. Portable rejimida foydalanuvchining baza stansiyalar aro aloqani uzmagan holda avtomatik ravishda ulanishi imkoni mavjud. Lekin ushbu rejimda foydalanuvchining joydan-joyga koʻchish tezligi 40 km/soat dan oshmasligi lozim. Toʻgʻri, ushbu rejimdan shaharda foydalanish mumkin, lekin avtomobillarda foydalanish biroz muammoni tugʻdiradi. Mobile WiMAX. 802.16e-2005 standartida ishlab chiqilgan boʻlib, foydalanuvchining joydan-joyga koʻchib yurish tezligini maksimal 120 km/soatgacha boʻlganda sifatli aloqani taminlay oladi. Mobile rejimning yutuqlarini quyidagi keltirilganlar orqali sanab oʻtishimiz mumkin. Koʻp nurli signal tarqalishi hamda shaxsiy xalaqitlarga bardoshliligi. Kanalning yuqori oʻtkazuvchanligi. Time Division Duplex (TDD) texnologiyasi yordamida assimetrik traffikni qayta ishlab, kanallarning estafeta shaklidagi sessiyasi orqali antenalarning boshqaruvini osonlashtiradi. Hybrid-Automatic Repeat Reqest (H-ARQ) texnologiyasi esa foydalanuvchining tezkor joydan-joyga koʻchishidagi aloqani stabilligini tamillab beradi. Yuklanmaning kattaligida ham foydalanuvchi qurilmasidan kanalning yuqori tezlikdan eng maksimal darajada foydalana olishi. Kutish rejimida energiyaning minimal darajadagi sarf harajati Network-Optimized Hard Handoff (HHO) texnologiyasi kanaldan kanalga ulanishdagi vaqtni 50 millisekund va undan kam vaqtni tashkil etishida. Multicast and Broadcast Service (MBS) texnologiyasi DVB-H, MediaFLO hamda 3GPP E-UTRA fuksiyalarini oʻzida jamlagani. Smart Antenna texnologiyasi kanallar aro sessiyalarning ulanishida subkanallar hamda estafeta shaklidagi yuborishni taʼminlaydi. Fractional Frequency Reuse texnologiyasi kanallarning qayta ishlashidagi minimal yoʻqotishlarni boshqara olishni taʼminlaydi[2]. So’nggi yillarda tarmoq texnologiyalarining rivojlanishi personal kompyuterlarning yagona tarmoqqa ulash, hamda umumjahon Internet tarmog’iga chiqish imkoniyati usullarini oshirib yubordi. Hozirgi kunda deyarli barcha turdagi kompyuterlarda tarmoqqa ulanish yohid internetga chqish imkoniyati mavjud. Keling ana shu hozirgi kunda deyarli barcha foydalanuvchilar foydalana olishi mumkin bo’lgan tarmoqqa ulanish usullarini biroz ko’rib chiqamiz. 
1. Dial-Up. Telefon liniyasi orqali kommutatsiyalangan ulanish. Ushbu texnologiya ulanishdagi oddiylik sababli yaratilganidan buyon ishlatilib kelinmoqda. Ikki modem bir-biri bilan telefon liniyasini ishlatgan holda aloqa o’rnatadi. Oddiy holda ulanish birga-bir amalgam oshiriladi hamda ma’lumot uzatish uchun barcha mavjud ovoz diapazoni chastotasidan foydalanadi. Lekin ushbu texnologiyaning ko’pgina kamchiliklari mavjud. Masalan: ma’lumot uzatishdagi past tezlik, tashqi ta’sir tufayli yuborilayotgan paketlarning qismi yo’qolish extimoli, ulanishning uzilib qolish extimoli hamda ulanish davrida telefon liniyasining butunlay band bo’lishi. 2. Keng polosali ma’lumot uzatish texnologiyasi xDSL. Ushbu texnologiya statsionar obyektlar uchun juda ham maqbuldir. Mavjud telefon tarmog’idan foydalangan holda bemalol ushbu texnologiya orqali yuqori tezlikka ega bo’lish mumkin, Lekin liniyalar mavjud bo’lmasachi? Yangi liniyasini foydalanuvchi manziligacha olib borish, juda ham qimmatga tushishi aniq. Uning ustiga ushbu texnologiyani har bir yangi foydalanuvchiga o’rnatish uchun ham foydalanuvchi ham uzatuvchi liniyasi tomonda ma’lum o’rnatish va tuzatishlar amalgam oshirilishi lozim. 3. Ethernet texnologiyasi. Local tarmoq texnologiyasining eng keng tarqalgan turi bo’lib, 10 Mbit/s, 100 Mbit/s (Fast Ethernet), 1 Gbit/s hattoki 10 Gbit/s tezlik bilan ulanib turish imkoniyatiga egadir. Ethernet ning yutug’I tarmoq strukturasi tanlanishidagi qulayligidir. Ammo ushbu texnologiya kamchiligi, bu uning ma’lum masofadagina ishlay olishidir. Agarda vitaya para kabelini oladigan bo’lsak, u holda tarmoq masofasi 100 metrdan oshmasligi aniq. Uzaytirish uchun esa har 100 metrda qurilma qo’yishga to’g’ri keladi yoki optik toladan foydalanish zarur. Lekin qo’shni binolarni 1 tarmoqda jamlash uchun bu juda qiyin hamda qimmatga tushishi mumkin. 4. Wi-Fi texnologiyasi orqali ma’lumot uzatish. Ushbu texnologiya Wi-Fi (802.11a/b/g/n standartida) ishlab, bino ichida 45 metr uzoqlikda, 100 metr ochiq joyda bemalol katta tezlikda stabil tarmoqqa ulanish imkonini beradi. Lekin katta hududda sifatli tezlikni ta’minlash uchun esa juda ham ko’p Wi-Fi nuqtalari o’rnatilishi lozim bo’ladi. Bu esa texnologiyaga bo’lgan harajatni oshishiga olib keladi. Muammolardan yana biri shuki, abonent, yani foydalanuvchini bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga ko’chganida, ma’lumot almashinish hamda ulanishda to’xtovlar vujudga kelishidir. Yuqorida ko’rib chiqilgan tarmoq texnologiyalari bugungi kunda qo’yilayotgan yuqori o’tkazuvchanlik, ishonchlilik hamda mobillik darajalarini o’zida qizman yohud to’liq aks ettira olgani bilan, narh bo’yicha bugungi operatorlarga to’g’ri kelmaydi. Aynan ushbu muammoni simsiz texnologiyaning yangi avlodi bo’lmish IEEE 802.16 standartli WiMAX (Worldwide Interoperability for Microwave Access) texnologiyasi hal qilishi mumkin. WiMAX texnologiyasi: WiMAX maqsadi, vazifasi hamda imkoniyati. WiMAX texnologiyasini rivoji hamda ko’tarilishi uchun 1999 yili IEEE 802.16 bazasi qoshida WiMAX-forum tashkil qilingan edi. Forumga Nokia, Harris Corporation, Ensemble, Crosspan hamda Aperto kabi mashhur kompaniyalar qo’shilishgan. 2005 yil may oyiga kelib ushbu forumda 230dan ortiq qatnashchilarni birlashtirgan. O’sha yiliyoq WSIS (World Summit on Information Society) tomonidan WiMAX texnologiyasiga quyidagi maqsad va vazifalarni qo’ygan. 
1. WiMAX yordamida kichik qishloqlar, uzoq regionlarda information hamda kommunikatsion texnologiyalarni rivojlantirish (ko’pgina chekka hududlarda telefon hamda kabel tarmoqlarning umuman mavjud emasligini hisobga olgan holda). 2. WiMAX yordamida yer sharining yarim aholisini information hamda kommunikatsion texnologiyalarga yo’lni ochish. WiMAX texnologiyasi ishlash prinsiplari: WiMAX sistemasi ikki asosiy qismdan iborat. 1. WiMAX baza stansiyasi (yuqori qavatli binolar yohud maxsus ustinga o’rnatilishi mumkin). 2. WiMAX qabul qilgich (qabul qilgichli antenna, PC card yoki tashqi kartalar form faktori asosida). Baza stansiya hamda foydalanuvchi qabul qilgich qurilmasi oralig’idagi bog’lanish past chastotali diapason (2-11GHz) orqali amalgam oshiriladi. Bunday bog’lanish eng yaxshi sharoitlarda 20 Mb/s tezlikda ma’lumot uzatishga imkon beradi va to’g’ridan-to’g’ri signal ko’rishni talab etmaydi. Shuni yodda tutish lozimki, WiMAX texnologiyasi nafaqat “so’nggi milya”, balki regional tarmoqlar (ofis hamda rayonlar)ni bir biri bilan bog’lashda bemalol qo’llash mumkin. Qo’shni baza stansiyalari bilan OYCh (o’ta yuqori chastota 10-66 GHz) to’g’ridan-to’g’ri radioaloqa rejimida doimiy bog’lanish o’rnatiladi. Bunday bog’lanishlar 120 Mb/s tezlikda ma’lumot almashish imkonini beradi. Albatta baza stansiyalarining to’g’ridan to’g’ri ko’rish orqaligina bir biri bilan ma’lumot almashinishi bu WiMAX ning minus tomoni. Lekin yuqori qavatli binolarda joy olgan baza stansiyalariga nima ham yuqorida bir-biri bilan bog’lanishga orada to’siq bo’la olardi. Har bir baza stansiyasi yuqori polosali tezkor bog’lanish orqali (T3 va shunga o’xshash) provayder bilan doimiy bog’lanib turadi. Bu bilan yuklanmani uyali aloqa topologiyasi asosida teng baza stansiyalariga taqsimlash mumkin. IEEE 802.16 tarmog’i strukturasi odatiy mobil aloqa tarmog’iga o’xshab ketadi. Bu yerda ham baza stansiyalari 50 Km radiusda hizmat ko’rsata oladi. WiMAX texnologiyasi: WiMAX ning ishlash rejimlari.
Fixed WiMAX fiksatsiyalangan aloqa 10-66 GHz chastota diapazonini ishlatadi. Ushbu chastotali diapason kuchli so’nish tufayli uzatuvchi hamda qabul qilgichlarning to’g’ridan to’g’ri bir biriga ko’rish orqali signal uzatishni talab etadi. Boshqa tomondan esa ushbu chastotali diapazon radioaloqadagi eng asosiy muammo bo’lmish signalning ko’pnurli tarqalishini oldini oladi va signal uzatish tezligini 120 Mb/s gacha ko’tarilishiga olib keladi. Nomadic WiMAX. Seansli aloqa orqali foydalanuvchi bemalol joydan joyga ko’chib yurishi hamda aloqaning uzilgan joyidan ulanib, foydalanishda davom etishi mumkin. Ushbu rejim asosan portative qurilmalar uchun keng qo’llaniladi. Portable WiMAX. Portable rejimida foydalanuvchining baza stansiyalar aro aloqani uzmagan holda avtomatik ravishda ulanishi imkoni mavjud. Lekin ushbu rejimda foydalanuvchining joydan-joyga ko’chish tezligi 40 km/soat dan oshmasligi lozim. To’g’ri, ushbu rejimdan shaxarda foydalanish mumkin, lekin avtomobillarda foydalanish biroz muammoni tug’diradi. Mobile WiMAX. 802.16e-2005 standartida ishlab chiqilgan bo’lib, foydalanuvchining joydan-joyga ko’chib yurish tezligini maksimal 120 km/soatgacha bo’lganda sifatli aloqani taminlay oladi. Mobile rejimning yutuqlarini quyidagi keltirilganlar orqali sanab o’tishimiz mumkin. 1. Ko’pnurli signal tarqalishi hamda shaxsiy xalaqitlarga bardoshliligi. 2. Kanalning yuqori o’tkazuvchanligi. 3. Time Division Duplex (TDD) texnologiyasi yordamida assimetrik traffikni qayta ishlab, kanallarning estafeta shaklidagi sessiyasi orqali antenalarning boshqaruvini osonlashtiradi. 4. Hybrid-Automatic Repeat Reqest (H-ARQ) texnologiyasi esa foydalanuvchining tezkor joydan-joyga ko’chishidagi aloqani stabilligini tamillab beradi. 5. Yuklanmaning kattaligida ham foydalanuvchi qurilmasidan kanalning yuqori tezlikdan eng maksimal darajada foydalana olishi. 6. Kutish rejimida energiyaning minimal darajadagi sarf harajati 7. Network-Optimized Hard Handoff (HHO) texnologiyasi kanaldan kanalga ulanishdagi vaqtni 50 millisekund va undan kam vaqtni tashkil etishida. 8. Multicast and Broadcast Service (MBS) texnologiyasi DVB-H, MediaFLO hamda 3GPP E-UTRA fuksiyalarini o’zida jamlagani. 9. Smart Antenna texnologiyasi kanallar aro sessiyalarning ulanishida subkanallar hamda estafeta shaklidagi yuborishni ta’minlaydi. 10. Fractional Frequency Reuse texnologiyasi kanallarning qayta ishlashidagi minimal yo’qotishlarni boshqara olishni ta’minlaydi. WiMAX texnologiyasi: Hotima Hotimada shuni takidlab o’tishimiz lozimki, hozirda WiMAX texnologiyasi yer yuzasining oz bo’lsada ba’zi bir shaxarlarda ishlatilmoqda hamda sinovdan o’tkazilmoqda. Bizning O’zbekistonimizda esa ushbu texnologiyada hizmat ko’rsatish uchun hozircha MTS (ИП UZDUNROBITA) litsenziyaga ega. Balki tez orada ushbu aloqa operatori tomonidan foydalanuvchilarga yuqori tezlikdagi stabil internetni taqdim etar. Buni vaqt ko’rsatadi… Muallif: Jahongir Yovmuddinov, Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti, telekommunikatsiya fakulteti 3-kurs talabasi. ZIYO Internet provayderi tarmoq bo’yicha administratori. TCP/IP tarmog`i. OSI va TCP/IP protokollarining tutashuvchanligini mazmuni . Protokollar steklari va adreslash orasida aloqa. TCP/IP versiyasi haqida asosiy malumotlar. TCP/IP protokollarining steki Transmission Control Protocol/Internet Protocol (TCP/IP) - bu global tarmoqlar uchun ishlab chiqilgan protokollar stekining sanoatlashgan standarti. Hozirgi vaqtda TCP/IP steki asosan OC UNIX li tarmoqlarda tarqalgan lekin uning oxirgi versiyalari personal kompyuterlar (Windows NY3.5, Netware 4.1, Windows 95) ning tarmoqli operatsion tizimlari uchun amalga oshirilgan. TCP/IP protokollar tizimi 1.3-rasmda ko`rsatilgan. TCP/IP protokollari 4 ta darajaga bo`linadi. Eng past (IV daraja) OSI modelining fizik va kanalli darajalarga muvofiq. Ushbu daraja TCP/IP protokollarida ko`rsatilmagan, lekin kanalli va fizik darajalarning hamma tanilgan standartlariga: lokal tarmoqlar uchun-Ethernet, Token Ring, FDDI, Fast Ethernet, 100VG-Any LAN; global tarmoqlar uchun SLIP nuqta-nuqta ulanish protokoli, X.25 paketlarini kommutatsiyalashli territorial tarmoqlar protokollari Frame Relay quvvatlaydi. Kanalli darajaning transporti sifatida ATM texnologiyasini aniqlovchi maxsus spetsifikatsiyasi ishlab chiqilgan. Odatda lokal yoki global tarmoqlarning yangi texnologiyalari paydo bo`lsa, u IP paketlarini uning kadrlariga inkopsulyatsiyalash usulini aniqlovchi muvofiq RFC ishlab chiqish hisobiga TCP/IP stekiga tezda ulanadi. Keyingi daraja (III daraja) - bu tarmoqlararo o`zaro ishlash darajasi, u local tarmoqlar, teritorial tarmoqlar, maxsus aloqa liniyalarining har xil transport texnalogiyalarini ishlatib paketlarni uzatish bilan shug`ullanadi. Tarmoq darajasining asosiy protokoli sifatida (OSI modeli terminallarida) stekda IP protokoli ishlatiladi. U boshlanishida, lokal va global bilan birgalikda birlashgan, lokal tarmoqlarning ko`p sonidan iborat tarkibiy tarmoqlarda paketlarni uzatish protokoli sifatida loyixalashtirilgan. Shuning uchun IP protokolli murakkab topogiyali tarmoqlarda ulardagi tizim ostilari borligini to`g`ri ishlatib va aloqaning past tezlikli liniyalarining o`tkazish qobiliyatini tejab yaxshi ishlaydi. IP prtokollideytagrammali prtokol hisoblanadi, ya‘ni u tayinlangan tugungacha paketlarning yetkazib berilishini kafolatlamaydi. Tarmoqlararo o`zaro ishlash darajasi, RIP (Routing Internet Protocol) va OSPF (Open Shortest Path First) yo`nalish axborotini yig`uvchi protokollar, hamda ICMP (Internet Control Message Protocol) tarmoqlararo boshqarish xabarlari protokoli kabi marshrutlash jadvalini tuzish va takomillashtirish bilan bog`liq hamma protokollar kiradi. Oxirgi protocol tarmoq marshrutizatorlari va tugun-paket manbai orasidagi hatolar to`g`risidagi axborot bilan almashish uchun mo`ljallangan. ICMP ning maxsus paketlari yordamida paketlar yetkazib berishning imkoni yo`qligi yashash vaqtining oshishi yoki fragmentlardan paketlar yig`ishning cho`zilishi, parametrlarning anomal kattaligi, uzatish yo`nalishining o`zgarishi va xizmat ko`rsatish turi, tizimining holati to`g`risida xabar berib turiladi. Keyingi daraja (II-daraja) asosiy hisoblanadi. Bu daraja, TCP (Transmission Control Protocol) uzatishni boshqarish prtokoli va UDP (User Datagram Protocol) foydalanuvchining deytagramm protokoli ishlaydi. TCP prtokoli virtual ulanishlarni tashkil qilish hisobigi uzoqlashgan qo`shma jarayonlar orasida xabarlarni ishonchli uzatishini ta‘minlaydi. UDP protokoli IP ga o`xshab deytagramm usuli bilan qo`shma paketlarning uzatilishini ta‘minlaydi va tarmoqli protokol va ko`p sonli qo`shma jarayonlar orasida faqat bog`lovchi halqa vazifasini bajaradi. Yuqori daraja (I-daraja ) qo`shma draja deyiladi. Har xil davlatlar va tashkilotlar tarmoqlarida ko`p yillik ishlatilishida TCP/IP steki qo`shma darajada juda ko`p miqdorda prtokollar va servislar to`pladi. Bular keng qo`llaniladigan FTP fayllarni nusxalash Telnet terminalni emulsiyalash, Internet tarmog`inig elektron pochtasida ishlatiluvchi SMTP pochta protokollari, uzoqlashgan axborotga kirish uchun WWW gipertekstli servislar kiradi. OSI modelining tarmoqli darajasi Har xil sxemalardagi kompyuterlar orasida axborotning ko`chib yurishi juda murakkab masala bo`lib hisoblanadi. 80 yillar boshida Standartlash bo`yicha Halqaro tashkilot, yetkazib beruvchilarga o`zaro ishlash tarmoqlarining foydalanishini tashkil qilishda yordam beruvchi modelni barpo etishda zaruriyat borligini tan oldi. Bunday ehtiyojni 984 yilda chiqarilgan. Ochiq tarmoqlarning o`zaro ishlashi (OSI) etalon modeli qoniqtiradi. OSI etalon modeli nafaqat kompyuterlararo, stansiyalararo xabarni ham uzatish uchun tezda asosiy arxitektura modeli bo`lib qoldi. OSI modeli kompyuterlar orasidagi axborotlarni ko`chirish muammosini tarmoq orqali nisbatan avtonom, binobarin yengil ham bo`ladigan yettita kichikroq muammolarga bo`ladi. Muammolarning yettita soxasining har biri modelning bitta darajasi yordamida bajariladi. Tarmoqning ko`pchilik jixozlari yettita darajaning hammasini amalga oshiradi. Lekin axborot oqimi rejimida, tarmoqning ayrim amalga oshiriluvchilari bitta yoki ko`proq darajalar o`tkazadi. OSI ning eng pastki ikkita darajasi apparatli va dasturiy ta‘minot bilan qolgan beshta yuqori darajalar dasturiy ta‘minot bilan amalga oshiriladi.OSI etalon modeli tarmoqning amalga oshiruvchisi bo`lib hisoblanmaydi. U faqat har bir daraja vazifasini aniqlaydi. Qisqa OSI modeli darajasining asosiy vazifalarini ko`rib chiqamiz. Fizik daraja, koaksial kabel, burama juftlik, opto tolali kabel kabi fizik kanallar bo`yicha bitlarning uzatishini bajaradi. Ushbu darajada elektr signallar parametrlari va ma‘lumotlarni uzatishning fizik muhitlar tavsiflari aniqlanadi. Kanalli daraja, namunali topologiyali tarmoqlardan har qanday tugunlari orasida yoki o`z xolli topologiyali tarmoqlardagi ikkita qo`shni tugunlar orasida ma‘lumotlar kadrini uzatilishini ta‘minlaydi. Kanalli darajasining protokollarida kompyuterlar orasidagi aniq aloqa tuzilishi va ularning adresatsiya usullari berilgan lokal tarmoqlar kanalli darajada ishlatiladigan adreslar, ko`pincha MAS-adreslar deb nomlanadi. Tarmoq darajasi, o`z holli topologiyali tarmoqdagi har qanday ikkita tuguni orasida ma‘lumotlarni yetkazib berishni ta‘minlaydi, shu davrda u ma‘lumotlarni uzatish ishonchliligi bo`yicha o`z zimmasiga hech qanday majburiyat olmaydi. Seans darajasi o`zaro ishlovchi tomonlarning qaysi biri hozirgi paytda aktiv ekanligini aniqlashga imkon beruvchi dialoglarni boshqarish vositalari, hamda xabarlar bilan almashish muolajasi doirasida sinxronizatsiya vositalarini taqdim etadi. Taqdim etish darajasi tashqi ma‘lumotlarni taqdim etish ishini bajaradi. Bu darajada ma‘lumotlarning turli xil o`zgarishlari bajarilishi mumkin, masalan kompressiya va dekompressiya shifrlash va deshifrlash. Qo`shma daraja-oxirgi foydalanuvchilarga va qo`shimchalar taqdim etilayotgan har xil turdagi tarmoq servislarining to`plami, masalan bunday servislarga, elektron pochta fayllarni uzatish tarmoq bo`yicha kompyuterga uzoqlashgan terminallarni ulash kiradi. Transport tarmoq osti tizimini qurishda fizik, kanalli va tarmoq darajalarining vazifalarini ko`proq qiziqtiradi, chunki ular ushbu tarmoqda ishlatiladigan uskunalar: tarmoq adapterlari, konsentratorlar, ko`priklar, kommutatorlar va marshrutizatorlar bilan bog`langan. Qo`shma, seans va taqdim etish darajalarining vazifalari operatsion tizim va oxirgi tugunlarning tizimli qo`shimchalari tomonidan amalga oshiriladi. Paketlar marshrutizatsiyasi tarmoq darajasida bajariladi, shuning uchun bu daraja vazifalarini to`laroq ko`rib chiqamiz. Tarmoq darajasini kiritishning asosiy g`oyasi shundan iboratki, birlashtirilayotgan tarmoqda ishlatilayotgan texnologiyalar o`zgarmagan xolda qoldiriladi, lekin kanal darajasining kadrlariga qo`shimcha – axborot tarmoq darajasining sarlavxasi qo`shiladi. Buning asosida, har qanday bazali texnologiyali tarmoqdan adresatni topish mumkin bo`ladi. Tarmoq darajasi paketining sarlavxasi unifitsiyalashgan formatga ega. U birlashgan tarmoqlarga kirishi mumkin bo`lgan tarmoqlarni kanalli daraja kadrlarining formatlariga bog`liq emas. Tarmoq darajasining sarlavxasi tayinlanish adresi va paketlarni bir turdagi tarmoqdan ikkinchi turdagi tarmoqqa muvaffaqiyatli o`tish uchun kerakli axborotga ega bo`lishi kerak. Bunday axborotlarga quyidagilar kirishi mumkin: - kanalli darajaning har xil maksimal katalikdagi kadrli tarmoqlarning ulanishida fragmentlarni ulash – ajratish operatsiyalarini muvaffaqiyatli o`tkazish uchun kerakli bo`lgan paketlar fragmentini nomeri; - paketning yashash vaqti, bu uning inter tarmoqda qancha uzoq yurishini ko`rsatadi. Bu vaqt ―adashib qolgan ‖ paketlarni yo`q qilish uchun ishlatilishi mumkin; - tarmoq tugunlari va marshrutizatorlarga tarmoqlararo yo`nalishni to`g`ri yuklashga yordam beruvchi, tarmoqlararo aloqaning borligi va ularni holati to`g`risidagi axborot; - tarmoqlar yuklanganligi to`g`risida axborot, u ham paketlar yo`nalishi bo`yicha aloqa liniyalarining real imkoniyatli oxirgi tugunlari bilan tarmoqqa paketlarni uzatish sur‘atini kelishib olishga yordam beradi; - Servis sifati – tarmoqlararo uzatishda yo`nalishni tanlash kriteriyasi, masalan, tugun – yuboruvchi yetkazib berish vaqtining zarari xisobiga, maksimal ishonchlilik bilan paket uzatilishini talab qilishi mumkin. Tarkibiy tarmoqda yuboruvchi va qabul qiluvchi adresi sifatida, MAS adres emas, juft sonlar - ushbu tarmoqda tarmoq nomeri va tugun nomeri ishlatiladi. Kanallik protokollarda ―tarmoq nomeri‖ maydon odatda yo`q, nazarda tutiladiki, hamma tugunlar bitta tarmoqqqa qarashli tarmoqlarning ochiq numeratsiyasi tarmoqli daraja protokollariga tarmoqlararo aloqaning aniq kartasini tuzishga va alternativ marshrutlarni (agar ular bo`lsa) ishlatib (bularni ko`priklar bajara olmaydi) har qanday topologiyali to`g`ri yo`nalishni tanlashga imkon beradi shunday qilib, tarmoq ichida xabarlar yetkazib berilishi kanalli daraja tomonidan tartibga solinadi. Tarmoqlar orasida xabarlar yetkazib berilishini tarmoq darajasi bajaradi. Tarmoq paketining sarlavxasida tugun nomerini tayinlashda ikkita yondoshish mavjud. Birinchisi, har bir tugun uchun kanalli darajada ishlatilmagan yangi adresni ishlatish. Bunday yondoshishning ustunligi bo`lib kanalli darajada adres formati qandayligidan qat‘iy nazar, uning universalligi va moslashuvchanligi hisoblanadi. Tarmoqli darajada tugun adresining formati yagona tanlanadi. Lekin, bunda ko`pincha qo`l bilan tugunlarni yangidan numeratsiyalash zaruriyati bilan bog`langan ayrim noqulayliklar bor. Ikkinchi yondoshishda, tugunda kanalli darajada berilgan adres, tarmoqli darajada ham ishlatiladi. Bu, adminstratorni yangi adreslar qo`yish bo`yicha qo`shimcha ishdan holos etadi, bitta tugunning kanalli va tarmoqli adresi orasidagi muvofiqlikning o`rnatish extiyoji qolmaydi, lekin adreslarni har hil formatli tarmoqlar ulanganda, tugun adresini interpretatsiyasining murakkab masalasini keltirib chiqarishi mumkin. Tarmoqning hozirgi konfiguratsiyasi to`g`risidagi axborotga ega bo`lish uchun, marshrutizatorlar o`zaro maxsus protokollar bo`yicha yo`nalish axborotlari bilan almashadilar. Bunday turdagi protokollar yo`nalish axboroti bilan almashish protokollari yoki marshrutlash protokollari deb nomlaniladi. Uzoqlashtirilgan marshrutizatorga yo`nalish axboroti bilan almashish protokolining paketini yetkazib berish uchun tarmoq darajasi protokoli ishlatiladi, chunki faqat u har xil tarmoqlarda joylashgan marshrutizatorlar orasidagi axborotni uzatishi mumkin. Yo`nalish axboroti bilan almashish protokolining paketli tarmoq darajasi paketining ma‘lumotlar maydoniga joylashtiriladi, shuning uchun marshrutlash prtokollarining paketlari joylashish nuqtaiy nazardan ularni tarmoq darajasiga nisbatdan yuqoriroq darajada qarash kerak. Lekin ular vazifani bajarish tomonidan tarmoq darajasining paketlari bilan umumiy masalani yechadilar, xar xil turli tarkibiy tarmoqlar orqali adresatga kadrlarni yetkazib beradilar. Marshrutizatorlar yo`nalish axborotlari bilan almashish protokollari yordamida tavsilotning u yoki bu darajadagi tarmoqlararo aloqasining xaritasini tuzadi va to`g`ri yo`l tashkil etish uchun paketli keyingi marshrutizatorning qaysi biriga uzatish kerakligi to`g`risida qaror qabul qiladi. Shunday qilib, IP tarmoqlarida paketli uzatish yo`lini tanlash, yo`nalishlar jadvali asosida marshrutizatorlar tamonidan bajariladi TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol - uzatishni boshqarish qaydnomasi/Internet qaydnomasi) kompyuter tarmog’ida ma’lumotlarni uzatish qaydnomalari majmuining nomidir. TCP/IP jumlasi o’z ichiga Transmission Control Protocol (TCP) va Internet Protocol (IP) qaydnomalar nomlarini birlashtirib olgan qaydnoma bo’lib, u shunday qoidalar majmuiki, bunda TCP/IP barcha kompyuter ishlab chiqaruvchi kompaniyalarning moslamaviy va dasturiy ta’minot hamkorligini ta’minlaydi. Bu qoida jumladan, TCP/IP paketi bilan ishlovchi Digital Equipment firmasi kompyuterlaridan PC Compaq kompyuterlariga murojaat qilishni kafolatlaydi. TCP/IP ochiq qaydnoma, bu shuni bildiradiki, qaydnoma haqidagi barcha ma’lumotlar chop etilgan va undan barcha ochiq foydalanadi. Bunday siyosat bu sohaning tezkor rivojlanishiga olib keldi. Qaydnoma qanday qilib bir jumla boshqasi bilan bog’lanishini aniqlaydi. Bu aloqa programma ta’minotida quyidagicha dialogga o’xshash bo’ladi: “Men sizga ushbu ma’lumotni yuboryapman, keyin siz menga uning javobini yuborasiz, so’ngra men mana buni sizga yuboraman. Siz barcha ma’lumotlarni yig’ib, ularning umumiy natijasini qaytarib yuborishingiz shart”. Ma’lumotlar uzatishni boshqarishni to’la paketining har bir qismini qaydnoma aniqlaydi. Qaydnoma paketda elektron pochta orqali xabar telekonferentsiyalardan maqolalar yoki xizmat yuzasidan xabarlar borligini ko’rsatadi. Qaydnoma andozalari ish jarayonida ro’y berishi mumkin bo’ladigan noma’lum holatlarni, shuningdek xatolar talqinini o’z ichida e’tiborga oladi. Ko’pchilik foydalanuvchilar TCP/IP ni bitta programma deb o’ylashadi. Aksincha, u tarmoqning bir vaqtning o’zida ma’lumot uzatish uchun ishlab chiqilgan, o’zaro bog’lanish qaydnomalarning butun bir dasturlar oilasidir. TCP/IP tarmoqning dasturlar qismi bo’lib, u TCP/IP oilasidagi har bitta qism ma’lum bir aniq maqsadga qaratilgan: elektron pochtalarni yuborish, sistemaga olis masofalardan kirishni ta’minlash, fayllarni manzillarga jo’natish, xabarlarga yo’l ko’rsatish yoki tarmoqlardagi buzilishlarni talqin qilish. TCP/IP Internet global tarmog’ida keng foydalaniluvchi qaydnomalardir. U ham yirik korporativ tarmoqlarda, shuningdek, kompyuterlar soni oz bo’lgan lokal tarmoqlarda ham qo’llaniladi. IPv6 protokoli 
TCP/IP ning tashkil etuvchilari TCP/IP tarkibiga kiruvchi turli servis va ularning bajaradigan vazifalariga qarab har xil sinflarga bo’linadi. Quyida qaydnoma guruhlari va ularning bajaradigan vazifalari keltiriladi. TCP (Transmission Control Protocol). Qabul qiluvchi va uzatuvchi kompyuterlarning mantiqiy bog’lanishiga asoslangan ma’lumotlar uzatilishini qo’llab-quvvatlovchi qaydnoma. UDP (User Datagram Protocol). Mantiqiy bog’lanishlar o’rnatilmasdan, ma’lumotlar uzatilishini qo’llab-quvvatlaydi. Bu yuboruvchi va qabul qiluvchi kompyuterlar o’rtasida oldindan bog’lanish o’rnatilmasdan ma’lumotlarni yuborishni anglatadi. O’xshashlik keltirish uchun, qandaydir manzili noma’lum pochta yuborishni ko’rish mumkin, xabarning yetib borish kafolati yo’q bo’lganda, agar shunday manzil mavjud bo’lsa, qaydnoma yo’llari ma’lumotlar manziliga ishlov beradi va manzilgacha eng yaxshi yo’lni aniqlaydi. Ular yirik ma’lumotlarni bo’laklarga bo’lib uzatib, so’ngra manzilda ularni yana qayta birlashtiradi. IP (Internet Protocol). Ma’lumotlar uzatishni ta’minlaydi. RIP (Routing Information Protocol). Manzilga xabarlarni yetkazuvchi eng yaxshi yo’llarni tanlovchi qaydnomalardan biri. OSPF (Open Shortes Path First). Yo’llarni aniqlovchi muqobil qaydnoma. ARP (Address Resolution Protocol). Tarmoqdagi kompyuterning sonli manzilini aniqlaydi. DNS (Domain Name System). Tarmoqdagi kompyuterlarni nomlari bo’yicha sonli manzilini aniqlaydi. RARP (Reverse Address Resolution Protocol). Tarmoqdagi kompyuterning manzilini aniqlaydi, biroq ARPga teskari holatda. Amaliy servislar - bu shunday dasturlarki, ulardan foydalanuvchi yoki kompyuter har xil xizmatlar uchun ruxsat oladi. BootP (Boot Protocol). Serverning boshlang’ich ma’lumotlarini o’qish bilan tarmoqdagi kompyuterlarni ishga tushiradi. FTP (File Transfer Protocol). Kompyuter o’rtasida fayllarni bir-biriga uzatadi. TelNet (Telephone Network – telefon tarmog’i). Tizimga uzoqdagi terminal ruxsatini ta’minlaydi, ya’ni, bitta kompyuterdan foydalanuvchi boshqa uzoqdagi kompyuter bilan xuddi qo’lidagi klaviaturada ishlayotgandek muloqot qiladi. U uzoqqa uzatish qaydnomasidir. Shlyuzli qaydnomalar - tarmoq bo’ylab uzatilayotgan xabarlar yo’llari haqida va tarmoqdagi ma’lumotlar holati, shuningdek lokal tarmoqdagi ma’lumotlarni talqin qilishga yordam beradi. EGP (Exterior Gateway Protocol). Yo’llari ko’rsatilgan ma’lumotlarni tashqi tarmoqqa uzatish uchun xizmat qiladi. GGP (Gateway-to-Gateway Protocol). Yo’llari ko’rsatilgan ma’lumotlarni uzatish uchun xizmat qiladi. IGP (Interior Gateway Protocol). Yo’llari ko’rsatilgan ma’lumotlarni ichki tarmoqlar uchun uzatishda xizmat qiladi. Boshqa qaydnomalar. Bularga yuqorida keltirilgan kategoriyalarga tegishli bo’lmagan, ammo tarmoqlarda ahamiyati katta qaydnomalar kiradi. NFS (Network File System). Lokal kompyuterlarda mavjud bo’lgan katalog va fayllardan foydalanish imkonini beradi. NIS (Network Information Servise). Parollarni tekshiradi va sistemasiga kirishni modellashtiradi. Tarmoqdagi bir nechta kompyuterlar foydalanuvchilari haqidagi ma’lumotlarni ko’rsatadi. RPC (Remote Procedure Call). O’chirilgan amaliy dasturlarni bir-biri bilan sodda va effektiv holatda biriktiradi. SMTP (Simple Mail Transfer Protocol). Oddiy pochtani uzatish qaydnomasi (elektron pochtani kompyuterlarga yuboruvchi qaydnoma). SNMP (Simple Network Management Protocol). Ma’muriy qaydnoma tarmoq holati va unga ulangan boshqa qurilmalarga ma’lumotlarni uzatadi. Shunday qilib, servisning barcha turlari majmui TCP/IP - kuchli va effektiv qaydnomalar majmuini tashkil qiladi. INTERNET arxitekturasi. Internetni uning arxitekturasi nuqtai nazaridan qarasak, TCP/IP qaydnomalarning ba’zi bir qirralarini yaxshi tushunish imkonini beradi. Internet tarkibiga yuqori tezlikka ega ma’lumotlarni uzatuvchi BACK bone deb ataluvchi magistral tarmoq kiradi. Agar biror muassasa Internetga ulansa, u shlyuz deb ataluvchi alohida ajratilgan kompyuterga ulanadi. Shlyuz turli platformali kompyuterlarni bir-birini tushunishini ta’minlovchi programma vositasidir. Har bir shlyuz IP manziliga ega. Agar shlyuz ulangan manzili ko’rsatilgan tarmoqdan xabarlar o’tsa, u holda xabar lokal tarmoqqa o’tadi. Axborotlar boshqa shlyuzga mo’ljallangan bo’lsa, u holda keyingi shlyuzga uzatiladi. Agar lokal tarmoq orqali ma’lumot shlyuz orqali Internetga uzatilsa, u holda shlyuz eng qisqa va qanday yo’l bilan manzilga yetkazishni o’zi tanlaydi. Download 1.36 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|