1 Maruza mashg'uloti doc

Vaqt va uzunlik – hamma hodisalar fazoda vaqt bopyicha ropy beradi.
Uzunlik jism koplamining oplchovi, fazodagi vaziyatning ham oplchovchidir. Vaqt
esa jarayonning davomiylik oplchovidir. Mexanik harakatda kamida ikkita jism
qatnashadi. Shuning uchun bu jismlarning birini sanoq sistemasining boshi deb,
yani sanoq jism deb qabul qilinadi. Jismning fazodagi vaziyati esa shu sanoq

---

jismga birlashtirilgan koordinatalar sistemasi yordamida aniqlanadi. Masalan:
Dekart koordinata sistemasida. x, u, z opqlarning va ularning kesishgan nuqtasi
koordinata boshi deyiladi. Lekin harakat qaralganda hamma vaqt koordinata boshi
bo’lishi shart emas, balki ularning vaqt bopyicha opzgarishi asosiy ahamiyatga
egadir. Harakatlar vaqt davomida ropy berganligi uchun vaqt sanogpi ham zarur.
Demak, sanoq jism, unga biriktirilgan koordinatalar sistemasi va vaqt sanoq
birgalikda sanoq sistemasini tashkil qiladi. Barcha harakatlarni sanoq sistemasi
yordamida oprganamiz.
Fizik kattaliklarning oplchamlari. Fizik kattaliklar biror qandaydir etalon
kattaliklar bilan solishtirib oplchanadi. SI sistemasida mexanikaning asosiy (oddiy)
birliklari bu m, s va kg dir. Murakkab birliklar esa shu oddiy birliklar asosida
ifodalanadi. Masalan: tezlik birligi:
:
t
l
D
D
=
u
[ ]
:
/ с
м
Þ
u
[ ] [ ] [ ]
1
-
×
=
t
l
u
yoki
1
-
lt
teng.
Tezlanish birligi esa
[ ]
a
m/s
2
va
2
]
[
-
= lt
a
teng ekan.
Matematika va fizika
bir-biri bilan uzviy
bogplangandir.
Chunki,
matematikasiz fizikani biror qonunining qiymatiy
munosabatini ifodalab
boplmaydi. Quruq matematika ham yopq. Fizikadagi qiymatiy opzgarishlar
matematika ‘redmetidir.