1-mа`ruzа Mаvzu: Kirish. Geodeziya fanining vazifalari. Fanning qisqacha tarixi

 

Qisqacha fanni tarixi.  Geodeziya 

juda 

ham 

qadimiy 

fanlardan 

biri 

hisoblanadi.Fan 

Arabiston,Xitoy,Hindiston,O`rta 

Osiyoda 

taraqqiy 

etgan.Masalan,tarixiy  yodgorliklardan  ma’lum  bo’lishicha,  eramizdan  bir  necha 

asrlar avval qadimgi Misrdagi  Nil daryosi vodiysida dehqonchilik juda rivojlangan 

bir  paytrda,  daryo  har  yili  bahor  mavsumida  toshib,    sohilda  unumdor  tuproq 

---

qoldirganidan  bu  yerlarda  ekindan  yuqori  hosil  olish  uchun  juda  qulay  sharoit 

yaratilgan.  Suv  toshqini  sababli  yer  uchastkalarining  chegarasi  o’zgarib  turgan, 

Misrliklar chegaralarni qaytadan belgilash, unumdor yerlarni qismlarga bo’lish va 

yer  o’lchash  bilan  shug`ullanganlar.Ular  yer  bo`lishni  geodeziya  va  o`lchashni 

geometriya  deb  ataganlar.Geodeziya  bilan  geometriyaning  maqsadi  bir  bo’lgan, 

shu  tufayli  bu  ikkita  fan    birgalikda  rivojlangan.  Keyinchalik  geodeziya  joylarni 

o’lchash va Yerning kattaligini aniqlash bilan, geometriya esa jismlarning fazoviy 

shakli  va  o’zaro  munosabatini  aniqlash  bilan  shug’ullanadigan  fanga  aylangan. 

Qadim  zamonlarda  geodezik  o’lchash  ishlari  yerlarni  bo’lishdagina  emas,  balki 

yirik  muhandislik  inshootlarini  yaratishda  va  qurishda  ham  bajarilgan.  Qadimgi 

Gretsiya va Misr olimlari Yerning shakli va kattaligini aniqlash ustida ham ish olib 

borganlar. 

Qadimgi  grek  olimi  Pifagor  (tahminan  eramizdan  oldingi  580-500  yillar), 

yer sharsimon bo’lsa kerak, degan fikrni aytib o`tgan. Filosof Aristotel (eramizdan 

oldingi  384-322  yillar)  va  boshqa  grek  olimlari  esa 

yerning  sharsimon  ekanligini  isbot  etishga  harakat 

qilishgan. Tarixiy ma’lumotlarga ko’ra, yer sharining 

kattaligini  birinchi  bo’lib  aleksandriyalik    olim 

Eratosfen 

(eramizdan 

oldingi 

276-195 

yillar) 

aniqlagan.Yershari 

kattaligini 

aniqlashning 

geometrik  (geodezik)  uslubi  gradus  o’lchashlar  deb 

yuritilgan.  Yer  shar  shaklida  deb  olinganda,  gradus 

o’lchash1-  meridianda  joylashgan  ikki  nuqta  (1.1-rasm.A  va  B)  orasidagi  masofa 

(D)  ni  geodezik  usulda  va  bu  nuqtalar  orasidagi  markaziy  burchak  (

∆φ

1

)  ni 

astronomik  usulda  o’lchab,  meridianning  1°  yoyini  uzunligini  aniqlashdan  iborat 

bo’ladi.  Yer  meridianining    1°  yoyi  uzunligi  quyidagi  (1.1)  formula  bilan 

hisoblaniladi. 

                                                      S =

D

∆φ

                                                                         (1.1)