Sind Ali va o’zbek olimi Abu Rayhon Beruniy (973-1052 yillar) foydalangan. Yer
shari kattaligini aniqlashda shu usulni qo’llashgan. Abu Rayhon Beruniy
Muhammad G’aznaviyning Hindistonga qilgan yurishlaridan birida Nandanada
(32
o
shimoliy kenglikda) tog’ tepasiga chiqib, astrolyabiya, ya’ni burchak o’lchash
asbobi yordamida gorizont pasayish burchagini (1.2-rasmda α burchak) o’lchagan.
Shu bilan birga, tog’ning balandligi (h) ni ham aniqlagan
(1.2-rasm).Yer sharining radiusi quyidagi formula bilan aniqlangan.
R =
cos α
1−cos α
∙ h (1.3)
Olim Abu Rayhon Beruniyning aniqlashicha, Yer meridianing 32
o
shimoliy
kenglikdagi 1
o
yoyning uzunligi 55,887 milga teng bo`lgan.Hozirgi o’lchovlar
birligida 110,275 km ga tengdir. Bizni zamonimizda kelib bu qiymat
hisoblashlarga ko’ra 32
o
shimoliy kenglikda meridian 1
o
yoyning uzunligi 110,88
km teng. Demak, Abu Rayxon Beruniyning gradus o’lchash natijari o’z davri
uchun juda aniq bo’lib hisoblanadi.
XIX asr boshlarida turli mamlakatlarda astronomiya, geodeziya sohasida
olib borilgan ishlar yerning shakli ellipsoididan bir oz farq qilishini ko’rsatdi.
Masalan, buyuk olim Laplas Fransiya va boshqa davlatlarda olib borilgan gradus
o’lchashlar natijasini tahlil qilib, meridian 1
o
ning uzunligi ekvatordan qutblarga
tomon bir xilda kamaymasligini aniqladi. Shunga asoslanib yer o’ziga xos noaniq
shaklga ega ekan degan hulosaga kelindi.1873 yilda nemis fizigi I.V.Listing
Do'stlaringiz bilan baham: