1-mа`ruzа Mаvzu: Kirish. Geodeziya fanining vazifalari. Fanning qisqacha tarixi

 

Yerni  o`lchami  va  shakli    haqida  ma`lumot.Yerni  shakli  va  kattaligi  haqidagi 

barcha  ma`lumotlar insoniyat uchun juda ham zarur va keraklidir. Bu ma`lumotlar 

yerni 

sun`iy 

yo`ldoshlarini 

uchirish, 

geologiya, 

geografiya,geofizika,radio,televideniya  uchun  juda  ham  muhimdir.Yerning  tabiiy 

yuzasi  balandlik  va  chuqurlik,  tog’liklar  va  tekislik,  tizma  tog’  va  vodiylardan 

iborat.  O’tkazilgan  geodezik  o’lchashlardan  foydalanib  yer  yuzidagi  nuqtalarning 

koordinatalari  va  balandliklarini  hisoblab  chiqarishda  Yerning  umumiy  shakliga 

o’xshash  va  uni  ifodalay  oladigan  ma’lum  bir  yuza  boshlang’ich  deb  qabul 

qilinadi.  Geodeziyada  boshlang’ich  yuza  qilib  Yerning  asosiy  sathiy  yuzasi 

olingan. 

---

Yer yuzidagi har bir nuqtadan sathiy yuza o’tkazish mumkin (1.3-rasm). 

Sathiy  yuza  o’ziga  hos  hususiyatga  ega  bo’lib,  uning  barcha  nuqtalarida 

shovun  chizig’i  (ipga  osilgan  yuk  yo’nalishi)  perpendikulyar  yo’nalgan  bo’ladi, 

ya’ni sathiy yuza yer yuzining har bir nuqtasidan tushirilgan shovun chizig’i to’g’ri 

chiziq bilan kesib o’tadi.  

Yerning  asosiy  sathiy  yuzasi  okeanlarning  tinch  turgan  suv  sathini  Yerning 

quruqlik  qismi  ostidan  u  hamma  joyda  shovun  chizig’ini  to’g’ri  burchak  bilan 

kesib  o’tadigan  qilib  davom  ettirilgan  deb  faraz  qilinganda  hosil  bo’lgan  sathiy 

yuzadir.  Yerning  asosiy  sathiy  yuzasi  bilan  cheklangan  yumaloq  geometrik  shakl 

Yerning shakli bo’lib, geoid degan nom bilan yuritiladi. Binobarin, Yerning shakli 

deganda,  uning  quruqlik  qismidagi  past-balandliklar  e’tiborga  olinmaydi.Chunki 

Yer  yuzining  ko’proq  qismini  (71%)  okean  va  dengizlar,  ozroq  qismini  (29%) 

quruqlik tashkil etadi. Bundan tashqari Yer radiusi 6371,11km, quruqlikning okean 

sathidan  o’rtacha  balandligi  atigi  875  m,bu  esa  Yerning  umumiy  kattaligiga 

nisbatan nihoyatda kichikdir.  

Yerning geoid shakli tortish kuchi ta’siriga, tortish kuchi esa Yer bag’ridagi 

jinslarning  joylashishi  va  zichligiga  bog’liq.  Jinslarning  joylashishi  va  zichligi 

yerning  hamma  qismida  bir  xil  bo’lmaganligidan  geoid  yuzasi  ham  murakkab 

“to’lqinsimon”  bo’ladi.  Masalan,yer  bag’rining  biror  qismida  atrofidagi  tog’