1 маъруза Мавзу: Стереотопографик усулда план ва карталарни тайёрлаш усуллари


Download 0.81 Mb.
bet1/25
Sana24.04.2023
Hajmi0.81 Mb.
#1395467
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25
Bog'liq
1-Ma\'ruza


1 маъруза
Мавзу: Стереотопографик усулда план ва карталарни тайёрлаш усуллари
Режа:
1.Стереотопографик усулда план ва карталарни тайёрлаш усуллари 2.Монокуляр, бинокуляр, стереотопографик куриш.
Жойнинг стереофотограмметрик планини олишда маьлум узунликдаги базиснинг икки учида туриб , жой фототедолит билан суратга олинади ва бу суратлар фотограмметрик асбоболарда кайта ишланиб, нукталарнинг координаталари аникланади хамда жойнинг плани ёки картаси тузилади. Бу усул баьзан фототеодолит билан план олиш усули деб хам аталади. Тогли районларнинг йирик масштабли планларини тузишда, геологик, гидротехника, йул курилиши, архектура ва бошка кидирирув ишларида, инженерлик иншоатларининг деформацияларни аниклашда ва шу каби бошка ишларда сетереометрик усул кулланилади. Бунда хам ишлар жойда бажариладиган ва камерал шароитда (кархонада ) бажариладиган ишларга булинади. Стереофотограмметрик план олишда ишлатиладиган фототеодолитлар жуда куп хилдир. Улар олинган суратларнинг улчами, фокус оралиги, куриш бурчагининг майдони ва бошка хусусиятлари билан бир биридан фарк килади.

  1. шаклда “ Геодезия ” типидаги фототеодолитнинг умумий куриниши берилган.Унинг асосий кисмлари таклик, камера хамда ориентирлаш мосламалари дан иборат. Камеранинг олд томонига обьектив, орка томанига рама, устига булак киймати 20”-30” булган 2 та аделак урнатилган. Жойни суратга олишда рамага фотопластинкали кассета жойлаштирилган. Камеранинг махкамлаш ва микрометр винтлари бор. Бундай винт ориетирлаш мосламаларида хам бор. Лимб, караш трубаси ва санок олиш микроскопидан иборат булган ориентирлаш мосламаси ёрдамида теодолит камерасининг оптик уки базис чизигига нисбанат перпендикуляр холатга келтирилади ва ма ь лум бурчакка бурилади.

  2. шаклда.Фотео - 19 / 1318( ГДР) фототеодолитининг ташки куриниши берилган.Бу фототеодолит асосан таклик, камера ва орентирлаш мосламаси дан иборат. Камера корпуси пишик ва енгил металдан ясалган булиб , унинг айланиш уки таглик витулкасига киритилиб тагликка урнатилади. Камера тепасигаиккинчи цилиндрик адилак ва орентирлаш мосламаси , олд кисмига обьектив, обьективнинг карама карши томонинига эса рама урнатилган. Рамада икки жуфт координата белгилар булиб, жойни суратга олишда бу белгилар суратга тушади. Жойни суратга олишда рамага 13Х18 см улчамли фотопластинка жойлаштирилади. Обьектив камерага махсус рама ёрдамида урнатилган булиб, уни юкорига 30 мм кутариш ва 45 мм пастга тушириш мумкин. Обьективнинг кутарилган ёки туширилганлгини шкала дан билиб булади. Жойни суратга олишда обьектив кандай холатда турган булса, шу холати негативда индекс - чизикча куринишида тасвирланади. Камеранинг фокус оралиги 19 см ; куриш майдони горизантал йуналишда 50, вертикал йуналишда 380 дир. Камеранинг оптик укини базис чизигига нисбатан перпендикуляр жойлаштириш маьлум бурчакка буриш учун камера устидаги орентирлаш мосламасидан фойдаланилади. Орентирлаш мосламаси лимб, караш трубаси ва санак олиш микроскопидан иборат. Камера уз уки атрофида айлантирилганда у билан бирга лимб хам айланади. Фотео-19\1318 фототеодолити камераси ориентрлаш мосламасининг хам горизонтал, хам вертикал лимблари бор. Вертикал лимб билан базиснинг киялик бурчаги улчанади; лимбнинг аниклиги+1.Бу фототеодолит комплектидаги Тео-020 теодолити билан горизонтал ва вертикал бурчакларни 6” аникликда улчаш мумкин. Базис узунлиги 2 м булган инвар рейка ва теодолит ёрдамида паралактик бурчакни улчаш асосида хисоблаб чикарилади.

Битта куз билан куриш монокуляр куриш дейилади. Фазовий атроф текислик деб кабул килинади. Лекин айрим аломатлар (куриш предмет улчами, уларни узаро жойлашиши) кузатилаётган предметни кузатувчидан узоклигини бахрлаш мумкин.
Иккита куз билан куришга бинокуляр куриш дейилади. Бунда узокдаги предметлар монокуляр куришдек кабул килинади. Иккита куз билан якиндаги предметларни куриш Стереоскопик куришни косил килади. Масалан А нуктани курамиз кузатувчини кузини шундай курамизки уни оптик уки кузатилаётган нукта билан кесишиб унда конверген бурчак у (иккала куз ук чизигининг бир нуктада учрашуви) косил булади.


Физиологик параллакс
Нуктани тасвирини куз хрустали ёрдамида куз тур пардасида сарик доF деб номланувчи доF кузининг энг таъсирчан жойида косил булади. Сарик доFнинг диаметри 0,4 мм булганлиги кузнинг шу колатда бошка нукталарни куриш имкониятини беради. Мисол учун Д нуктани тасвири dчап,dунг нукталарда косил булади.
Д нуктани куздан узоклиги бошкача булганлиги сабабли параллактик бурчак уносил булади. Конверген ва параллактик бурчакни тенг эмаслигидан dчап,dунгларни тенгсизлиги келиб чикади.
Ёй орасидаги фарк физиологик параллакс деб деб номланади ва с харфи билан белгиланади. с =ача^чап - аунгачап Физиологик параллаксни борлиги чап ва унг куз тур пардасида кузатилаётган предметни турли тасвири стереоскопик куришда фазовий куришни кабул килишга сабаб булади.
Конвергенция бурчагини абсолют киймати бунда юкори аникликда булмайди. Параллактик бурчак кийматини узгариши конвергент бурчакка нисбатан юкори аникликда кабул килинади. Бундай холат кузатилаётган нуктага нисбатан турилган бошка нуктадан узгаришини аниклашга имкон беради. Параллактик бурчакнинг энг кичик киймати узгаришини сезиш; стереоскопик куриш сезгирлиги дейилади. Стереоскопик куришни сезгирлиги тахминан 20 секундга тенг. Бу монокуляр куриш сезгирлигидан икки марта катта.
СТЕРЕОСКОПИК ЭФФЕКТ ВА СТЕРЕОСКОПИК УЛЧАШ
Стереоскопик аэросъёмкада Стереоскопик куришни кулланиши улчаш аниклигини таъминлаш билан бир вактда жойни стереоскопик фазовий моделини хосил килади.
Стереоскопик аэросъёмкада жойдаги участка майдонини фотографик тасвири туширилган иккита аэросурат стереоскопик куриб чикилади.Бунинг натижасида стереожуфт хосил булади. Бунда кузатувчи жойни фазовий моделини куради. Стереоскопик моделни хосил килиш учун хар бир куз битта стереожуфт аэросуратни тасвирини куриши керак. Стереожуфт аэросуратларни жойлашишига караб туFри ва тескари стереоэффект хосил булади. ТуFри стереоэффектда кузатувчини чап кузи чап стереожуфт аэросуратни унг кузи унг стереожуфт аэросуратни куриши керак. Аэросуратларни боиыанчич йуналиши кузатувчини куз базисига туFри ва паралел жойлашиши керак. Стереожуфт нукталарни буйлама параллаксларини фарки кузатувчини кузида физиологик параллакс хосил килади. Натижада стереоскопик модел хосил булади. Бундай холатда аэросуратларни куриишда нурларни йули аэросъёмка вактидаги нур йулига мос булади. Натижада баландлик жойни стереоскопик моделида баландлик булиб куринади. Тескари стереоэффектда стереоэффектда кузатувчини чап кузи унг стереожуфтни, унг кузи чап стереожуфт аэросуратни куриши керак. Бунда боиыанчич йуналишлар аэросуратлар йуналишига тучри, куз базисига параллел жойлашиши керак. Бундай холатда буйлама параллакслар фарки узини ишорасини узгартиради. Натижада хосил булган стереоскопик модел релъефни тескари тасвирини курсатади. Баландлик чукурлик булиб чукурлик эса баландлик булиб куринади. Нол стреоэффектда аэросуратлар йуналиши перпендикуляр, аэросуратни тегишли нуктасидан утувчи туFри кузатувчини куз базисига параллел жойлашиши шарт.

Стреоэффект уосил цилишда аэросуратларпи жойлашиши
а- тугри стереоэффект б - тескари стереоэффект в - нол стереоэффект
Бундай холда аэросуратдаги нукта ординаталари куз, базисигапараллел жойлашади ва буйлама параллаксхосил булади уларни фарки нолга
тенг. Кузатувчи фазовий модел урнига текисликни куради.Стереоскопик аэросъёмкада асосан тугри стереоэффект кулланилади.
Махсус асбоблар йуклигидахам аэросуратларни куриш. оркали стероэффект хосил килиш мумкин. Аммо бундай стереоскопик модел хосилкилиш кузга катта огарлик туширади ва нокулай. Стереоскопик моделни турли оптик система оркали хосил килиш мумкин. Стреоскопик моделни хосил килувчи оддий стереоскопик асбоб стереоскоп билан танишиб чикамиз.
Стереоскоп 4 ойнадан иборат, шулардан 2 таси ташки ойна уларнинг остига аэросурат жойлаштирилади, колган 2 таси ички ойна кузатувчини кузига каратилган.

Стереоскоп ЛЗ
1- ташци ойна: 2- ички ойна: 3 - умумий мадон:
4- олинувчи линзалар.
Аэросуратларни стереоскоп остига шундай жойлаштириш керакки бош.лтгич йуналиши т^ри куз базисига параллел аэросуратни цопланувчи цисмлари бир-бирига царатилган булиши керак.
Унг куз ва чап куз аэросуратлардаги битта нуцтани куриши керак. Чап аэросуратдаги ачап, d1H1i нуктани чап куз билан унг томонда жойлашган аэросуратдаги аунг, Сун нуцтани унг куз билан курамиз. Бундакузатувчи А' D' стереоскопик моделни куради.
Стереоскопик улчашни оптик усулида иккита марка усули цулланилади. Целлулоид материалидан 2та булакча олиб кар бир булакчага нуцтани цадаймиз ва рангли цалам биланбуяб чицамиз.
Маркаларни бирлашиш вацтида А' битта маркани курамиз.
Чап маркани унга царабсилжитамиз. Бу вацтда маркаларни буйлама параллакси а нуцтани параллаксига буйлама нисбатан купаяди. Кузатувчи модел устида фазода осилиб турган битта маркани куради.
Агар чап марка ач дан чапда жойлашса а нуцтага нисбатан маркани буйлама параллакси кам булади. Бу марка А'моделдан пастда жойлашади. Шундай килиб маркалар ёки аэросуратлар орасидаги масофа узгартирилса марка Стереоскопик текислик модели билан бирлашади.
Стереофотограмметрик асбобларда ушбу усул цулланилади



Download 0.81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling