1-ma’ruzalar

1.2-rasm. Arximed vinti

1.3-rasm. Suv ko‘tarish g‘ildiragi

Arxeologik qazilmalar natijasida, Samarqand shahri yaqinidagi Afrosiyob tepaligi tagida bundan 3 ming yil ilgari vayron qilingan shaharni suv bilan ta’minlash va iflos suvlarni olib chiqib ketadigan inshootlarning (qo‘rg‘oshin nov, har xil sopol quvurlar va boshqalar) qoldiqlari topilgan. Buxoro shaxrida iflos suvlarni olib chiqib ketadigan, XVIII – XIX asrlarda qurilgan kanalizatsiya ariqchalari hozirgacha mavjud.

IX asrdan boshlab Xitoy, Hindiston, Misr va Markaziy Osiyo davlatlarida, suvni yuqoriga ko‘tarish uchun, uy hayvonlari yoki odam kuchi bilan harakatga keltiriluvchi moslama – chig‘irlardan (4-rasm) va oqar suv yordamida harakatga keluvchi charxpalaklardan (5-rasm) foydalanganlar. Bunday oddiy moslamalar hozirgi kunda ham ishlatilmoqda.



1.4-rasm. Kuch yordamida harakatga keltiriladigan chig‘irlar. 1.5-rasm. charxpalak.

Suv ko‘tarish uchun birinchi porshenli nasoslar XII asrda Novgorod shahrida yaratilgan. 1519 yili, Pskov kremlini, 1631 yili esa Moskva kremlini suv bilan ta’minlash uchun suv minoralariga suv uzatuvchi porshenli nasos stansiyalari qurilgan.

Porshenli nasoslardan so‘ng, unumdorligi katta bo‘lgan markazdan qochma va o‘qiy nasoslarning yaratilishi, suvni yuqoriga ko‘tarish ishlarini jadallashtirib yubordi. Markaziy Osiyoda keng qo‘llanilgan chig‘irlar o‘rniga zamonaviy nasos stansiyalari qurila boshlanadi. Quyida Qorakalpog‘iston Respublikasi va Xorazm viloyatlarida mashinali suv ko‘tarishning rivojlanish tarixini ko‘ramiz (1 – jadval).