1-маърўза: Кириш

 
NAZORAT SAVOLLARI 
1.Qanday sath o‟lchash usullarini bilasiz? 
2.Qalqovichli sath o‟lchagichlarini to‟zilishini va ishlashini izohlab bering. 
3.Gidrostatik sath o‟lchagichlarni to‟zilishini va ishlashini izohlab bering. 
4.Sig‟imli sath o‟lchagichlar yordamida sathni o‟lchashni izohlab bering. 
5.Sochiluvchi moddalarni sathini o‟lchashni izohlab bering. 
6.Omik satx o‟lchagichlar yordamida satx o‟lchashni izoh lab bering 
7. Pezometrik sath o‟lchagichlarning ishlash prinsipini tushuntiring. 
8. Selsinli o‟zgartgichi bo‟lgan qalqovichli sath o‟lchagichlar deb nimaga 
aytiladi? 
9. Releli sath o‟lchagichlar deb nimaga aytiladi? 
10. Gidrostatik sath o‟lchagichlar deb nimaga aytiladi? 
 
15-ma„ruza: RADIOTULQINLI, TERMOKONDUKTOMERLI, 
ULTRATOVUSHLI, SOCHILUVCHAN MODDALARNING SATHINI 
O‟LCHASH. 
Rejа: 
15.1. Radiotulqinli sath o‟lchagichlar. 
15.2.Termokonduktomerli sath o‟lchagichlar. 
15.3.Ultratovushli sath o‟lchagichlar. 
15.4.Sochiluvchan moddalarning sathini o‟lchash. 
Tayanch iboralar: Bariy titanat, pezokvarts, manitostriktsion elementlar, 
radiotulqinli sath o‟lchagichlar, qalqovichli, elektrik, radioaktiv va vaznli sath 
o‟lchagichlar. 
 
Adabiyotlar: 2, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 11. 
 
15.1. Radiotulqinli sath o‟lchagichlar
 
 Suyuq metallar sathini o‟lchashda eng samarali usul-bu radiotulqinli usuldir. 
Elektromagnit tulkinlari tebranish parametrlarining suyuqlik sathi balandligiga 
bog‟liqligiga asoslangan sath o‟lchagichlar radiotulqinli sath o‟lchagichlar deb 
ataladi. 

---

99 
Radiotulqinli usullarga radiolakatsion, radiointerferentsion, endovibratorli va 
rezonansli usullar kiradi. 
Radiotulqinli sath o‟lchagichlarning ishlashi elektromagnit tulkinlarning elektr 
va magnit xossalari bilan fark qiladigan muhitlarning chegarasidan kaytishi 
hodisasiga asoslangan. 
Elektromagnit tulkinlarning tarkalish tezligi 

muhitda uning dielektrik 

ва 
magnit o‟tkazuvchanligi 

qiymatlari bilan topiladi: 





C
, (15.1) 
bunda С-vakuumdagi yoruglik tezligi. 
Sath o‟lchagich sxemasi nur tarkatgich, elektromagnit energiyasi qabul kilgichi 
va vakt oraligini o‟lchash qo‟rilmalaridan iborat. Sath 
h
qiymati nur tarkatgich 
signalni junatish payti bilan kaytgan signal qabul kilgich 2 ga kelgan payt orasidagi 
vaktni aniqlash yordamida topiladi. Shu kattaliklar ushbu
C
h
H






)
(
2
(15.2) 
munosabat bilan bog‟langan. 
Odatda, lokatsiya gaz muhiti orqali suyuqlik ustida olib boriladi. Lokatsiyaning 
gaz orqali olib borilishi makulrok, chunki nur tarkatgichlar suyuqlik ta„siriga 
berilmaydi, bundan tashkari, gazlarning magnit va dielektrik o‟tkazuvchanligi katta 
emas va amalda gazning parametrlari o‟zgarishiga va xossalariga bog‟liq emas. 
Bunday sath o‟lchagichlarning kamchiligi kichik vakt oraligini aniq o‟lchash 
kiyinchiligidir, ular nurlanish zonasida turgan boshka predmetlarga goyat sezgir. 
Suyuq metallarning sath o‟lchagichlari 200 mm gacha o‟lchash diapazoniga ega, 
o‟lchashning asosiy xatoligi

2%.