1-маърўза: Кириш

15.4.Sochiluvchan moddalarning sathini o‟lchash 
 
Bunker va boshqa qurilmalardagi sochiluchan moddalarning sathini o‟lchash 
suyuqliklar sathini o‟lchashdan ancha farq qiladi, chunki materialning ob„ektda 
joylashish tavsifi uning sathi haqida gorizontal sirt kabi fikr yuritishga imkon 

---

101 
bermaydi. Kimyo va oziq-ovqat sanoatining ko‟pgina texnologik jarayonlarida 
sochiluvchan materiallar sathini uzluksiz o‟lchash kerak bo‟ladi. Buning uchun 
qalqovichli, elektrik, radioaktiv va vaznli sath o‟lchagichlar ishlatiladi. 
Doimiy cho‟kadigan qalqovichli sath o‟lchagichning ishlash prinsipi 
qalqovichning sochiluvchan material ichiga tushib ketmay, uning sirtida qalqib 
turishiga asoslangan. 
Sochiluvchan materiallarning vaznli sath o‟lchagichlari bunkerni osib quyish 
konstruktiv qiyinchiliklarini hosil qilmaydigan va materialning bunkerga solinishi 
hamda undan to‟kilishi bir me„yorda bajariladigan hollarda ishlatiladi. O‟zgartgich 
sifatida turli vaznli qurilmalar qo‟llaniladi. Masalan, agar bunker prujinali tayanchda 
turgan bo‟lsa, chegarali sath o‟zgartgichi sifatida chetki o‟chirgichlar ishlatilishi 
mumkin. Bunker yuklanganda, prujinali tayanch siqiladi va bunker vertikal bo‟yicha 
o‟zaro ta„sirlashib, bunker to‟lganda va bo‟shaganda o‟chirgichlarning ishlab 
ketishini ta„minlaydi. 
Vaznli sath o‟lchagichlarda o‟zgartgich sifatida messzodlar ishlatiladi. Bunda 
bunker tayanchiga ko‟rsatilgan bosim o‟lchanadi. Bu bosim bunkerni material bilan 
to‟ldirish funksiyasidan iborat. Asbobning komplekti sath yoki vazn birligida 
darajalangan va manometr bilan naychalar orqali ulangan gidravlik mesezodadan 
iborat. Porshen elastik membrana bilan germetiklangan. Messzoda, ulaydigan naycha 
va manometrning prujina li suyuqlik bilan to‟ldirilgan. Memmzoda-manometr 
tizimidagi bosim material bilan to‟ldirilgan bunker og‟irlik kuchining messzoda 
porsheni yuzasiga bo‟lingan qiymatiga teng. 
Bunday sath o‟lchagichlar uchun manometr strelkasining shkaladagi 
boshlang‟ich (nol) holati bunkerning bo‟sh holatiga mos keladi. Shunday qilib, shkla 
bunkerni to‟ldiradigan material vaznini ko‟rsatadi. 
Bu 
asboblar 
nazorat 
qilinayotgan 
modda 
bosimini 
o‟zgartiruvchi 
o‟zgartgichlarning qo‟llanishiga asoslangan. 
Bunkerning devorida turli balandlikda membrana o‟rnatiladi yoki uchiga 
plastinka yoxud shar o‟rnatilgan mayatnik osiladi. Sochiluvchan materialning bosimi 
ta„sirida membrana egiladi va kontaktlarga ulangan prujinani siljitadi. Prujinalar 
tegishli elektr signalini ta„minlaydi. Sathning pasayishi bilan prujina membrana va 
kontaktlarni boshlang‟ich holatga qaytaradi. Bunkerdagi sath ko‟tarilganda 
mayatnikning chetga chiqishi natijasida kontaktlar ulanadi. 
Hozirgi paytda kimyo sanoatida ishlatiladigan sochiluvchan jismlar sath 
signalizatorlari va o‟lchagichlarning nomenklaturasi cheklangan.