1-masala. Biror oqimning harakat tenglamalari sistemasi quyidagicha berilgan bo‘lsin: x=a+Ut; y=b; z=c. Harakatning xarakterini va uning barcha kinematik parametrlarini aniqlang. Yechish

(2-74)

(2.74) тенгламадан куринадики, В идишдаги со2 ва А идиш
даги со, суюклик таъсир этаётган майдонлар нисбати	канча

катта булса, Р2 куч Рх га нисбатан шунчалик катта Ьулади.
107. Ideal va real suyuqliklar tushunchasi. Dinamik qovushoqlik koeffisiyenti: Dinamik qovushqoqligi. Suyuqlikni katta yuzaga ega bo‘lgan idishga solib, uning yuziga biror plastinka qo‘ysak va bu plastinkani ma’lum bir kuch bilan torta boshlasak, suyuqlik zarrachalari plastinka sirtiga yopishishi natijasida harakatga keladi (1.1 -rasm). Agar plastinkaning qo‘yilgan F
kuch ta’sirida olgan tezligi и bo‘lsa, unga yopishib turgan zarrachalar ham и tezlikka ega bo‘ladi. Idishning pastki devori harakatga kelmagani sababli uning sirtidagi zarrachalar harakat qilmaydi.
183. Suyuqlikka ta’sir etuvchi kuchlar. Hajmiy (massaviy) kuchlar. Hajmiy kuchlar hajmni tashkil etuvchi barcha moddiy zarrachalarga qo‗yilgan. Hajmiy kuchlar: og‗irlik kuchi; inertsiya kuchi; markazdan qochma kuchlar; magnit kuchlari; elektr kuchlari. Xuddi shunday,massaviy kuchlar deb qaralayotgan hajm birligi massasiga proporsional miqdorga aytiladi. Suyuqlik zarrachasining zichligi o’zgarmas bo‗lganda massaviy kuchlar
hajmiy kuchlar deb ataladi. Bu kuchlarning muhim xususiyati shundaki, ular
suyuqlikning barcha zarrachalariga ta‘sir etadi. Umuman olganda, bu kuchlar.Nyutonning ikkinchi qonuniga ( F= ma) bo’ysunadi. F kuchning dekart o’qlaridagi proeksiyalari quyidagicha: Fx max ; Fy may ; Fz maz . Suyuqlik va gaz mexanikasida ax , ay , az lar o‗rniga X, Y, Z kabi belgilashlar ishlatish qabul qilingan. Yuqoridagi proeksiyalar ifodalarining ikkala tarafini massaga bolamiz:. Shunday qilib, X, Y va Z mos koordinat o‗qlaridagi
birlik massaviy kuchlarning proeksiyalari va ular ba‘zida massaviy kuchlar
kuchlanishi ham deb ataladi.
89. Gidrostatika asoslari. Suyuqlikning muvozanat differensial tenglamasi (Eyler tenglamasi Suyuqlikning muvozanat tenglamasi,yuqoridagi (1.16) harakat tenglamalarida ux uyuz 0 deb olsak, kelib chiqadi.Yuqorida ta‘kidladikki, tinch holatdagi suyuqlikda urinma kuchlanishlar paydo
bo‗lmaydi, ya‘ni t vaqt bo‗yicha hosilalar nolga teng. Normal kuchlanishlarni bosim bilan almashtirsak, quyidagi tenglamalarga kelamiz:
Bu sistemani vektor shaklida quyidagicha yozish mumkin:
F 1 grad p 0. (2.2)Yuqoridagi (2.1) tenglama gidrostatika uchun Eylerning differensial tenglamalari sistemasi deb ataladi. Bu tenglama ham siqilmaydigan va ham siqiluvchan suyuqliklarga tegishli. Agar (2.1) tenglamalar sistemasini integrallasak, u holda nuqtadagi gidrostatik bosim va uning koordinatalar orasidagi bog‗lanish ifodasini hosil qilamiz
88. Gidrostatik paradoks. Suyuqlik va gazlarning gidrostatik xossalari o’zining molekulyar tuzilishiga ko’ra qattiq jismlar xossalaridan keskin farq qiladi. Gazlar o’zini saqlayotgan idish shaklida bo’ladi. Yetarlicha kichik ta‘sir kuchiyordamida suyuqlikning hajmini o‗zgartirmasdan uning shaklini o’zgartirish mumkin. Og’irlik kuchi may-donidagi suyuqlik uni saqlayotgan idish saklida bo’ladi.Tinch holatdagi suyuqlikning sathi (gazlardan farqli), uni saqlayotgan idishning shaklidan qat‘iy nazar, ogirlik kuchi ta‘siri yo’nalishiga perpendikulyar bo’ladi. Biz yuqorida tinch holatdagi suyuqlikka ta‘sir etuvchi kuchlar: sirt kuchlari, massaviy kuchlar hamda sirt taranglik kuchi va ularning ahamiyati haqida to’xtalib o’tgan edik.
Yuqorida aytilganlarga qo’shimcha qilib, shuni ta‘kidlash lozimki, suyuqlik
ustunining idish tubiga bosuvchi kuchi suyuq-likning jinsidan, idish tubining
yuzasidan va suyuqlik ustuni balandligidan bog’liq, ammo idishning shaklidan bog’liq emas. Shunday qilib, idishning shakli har xil, ammo ularning tubi yuzasi bir xil bo’lib, ularga bir xil jinsli suyuqlik bir xil chuqurlikda quyilgan bo’lsa, u holda idishlarning tubiga ta‘sir etuvchi bosim kuchi bir xil va o’zaro teng bo’ladi . Bunday hodisa gidrostatik g‘ayritabiiylik (paradoks) deb ataladi.
142. . Paskal qonuni va uning amaliyotga tadbiqi. Qattiq jismlar
o’zlariga ta‘sir etayotgan tashqi bosimni shu bosimlarni yuzaga keltirgan kuchlar yo’nalishida uzatadi. Suyuqlik va gazlarda esa tashqi bosim umuman boshqacha uzatiladi. Gidrostatikaning asosiy tengla-masidan ko’rinadiki, idishdagi siyiqlik hajmining ixtiyoriy joyidagi nuq-tani tanlamaylik, unga tashqi sirtga qo’yilgan p0 bosim doimo ta‘sir etadi.