1-mavzu: 2soat

2-MAVZU: (2SOAT MA’RUZA, 2SOAT AMALIY MASHG’ULOT) KREATIV FIKRLASH FANINING METODOLOGIYaSI
Reja:
1.SHarq va G’arb mutafakkirlarining kreativ qarashlari.
2. Kreativ fikrlashning muhim kategoriyalari.
3.Kreativ fikrlashning boshqa fanlar bilan aloqadorligi.

Foydalanish uchun adabiyotlar:
1. Barыsheva T.A., Jigalov Yu.A. Psixologo-pedagogicheskie osnovы razvitiya kreativnosti.
– SPb.: SPGUTD, 2006. 2. Bashina T.F., Ilьin Ye.P. Psixologiya tvorchestva, kreativnosti, odarennosti. – CPb.: Piter, 2009. 3. Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking and problem soving). – Alexandria – Virginia, USA: ASCD, 2014. 4. Sirotyuk F.S. Diagnostika odaryonnosti / Ucheb.posobie. – M.: Direkt- Media, 2014. – 1229 s. 5. Utyomov V.V., Zinkovkina M.M., Gorev P.M. Pedagogika kreativnosti: prikladnoy kurs nauchnogo tvorchestva / Ucheb.posboie. – Kirov: ANOO ―Mejreginalьnыy TSITO‖, 2013. – 212 s.

1.SHarq va G’arb mutafakkirlarining kreativ qarashlari.
O’zbekistonda jamiyat qurilishi jarayonlari, strategik maqsad - fuqarolik jamiyatini barpo etishda ma’naviy qadriyatlarimizni rivojlantirish o’z ahamiyatiga ega. Erkin shaxs ma’naviyati, zamonaviy demokratik g’oyalar va milliy-ma’naviy qadriyatlar uyg’unligiga erishish fozil jamiyat haqidagi Forobiy, Yusuf Xos Hojib, Ibn Sino, Jomiy, Navoiy adabiy–ilmiy merosidan ham quvvat oladi. SHunday ekan, O’zbekistoning barkamol avlodiga yanada mukammalashtirilgan ta’lim berish va ularga ta’lim berish jarayonida buyuk mutafakkir olimlarimizni ijod yo’llarini tanishtirib, yoshlarda yanada mustaqil O’zbekistonimizga vatanparvarlik ruhida tarbiyalash eng asosiy vazifalardan biridir.
Bugungi kunda iqtisodiy va siyosiy soxalardagi barcha isloxatlarning asosiy maqsadi yurtimizda yashayotgan barcha fuqarolar uchun munosib xayot sharoitlarini tashkil qilishdan iboratdir. SHu jihatdan har tomonlama mukammal rivojlangan insonni tarbiyalash, ta’lim va maorifni yuksaltirish, barkamol avlodni voyaga yetkazish davlatimiz siyosatining ustivor

yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. Zeroki, istiqlol davrida ma’naviy merosimizni tiklashda amalga oshirilgan ulug’vor ishlar, tariximizni xolisona o’rganish, ulug’ allomalar adabiy-ilmiy asarlarining tarjima va nashr qilinishi, ta’lim berishni takomillashtirish, adabiyot, san’at sohasidagi yutuqlar – bularning barchasi jamiyatda ma’naviy-ruhiy ko’tarilishga olib keldi va iqtisodiyotimizning ustivor yo’nalishlaridagi islohotlarga qo’shimcha kuch bag’ishladi.

SHarq allomalari va mutafakkirlari yosh avlodni tarbiyalash, kasbga yo’naltirish bo’yicha tengi yo’q fikr, g’oyalarni ilgari surganlar, ta’limotlar yaratganlar. Ilmiy merosni sinchkovlik bilan o’rganish, tahlil qilish, tizimlashtirish hamda jahon fanining mazkur sohadagi yutuqlari bilan taqqoslash o’zligimizni anglash imkonini kengaytirib, xalqimizning jahon hamjamiyatidagi obro’-e’tiborini yanada oshiradi. Milliy pedagogikamiz tarixini, ayniqsa, yosh avlodni tarbiyalash bo’yicha ajdodlarimizning asrlar davomida to’plagan tajribalarini o’rganish esa ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirishga xizmat qilishi shubhasiz.
SHarqdagi ta’lim-tarbiyaga oid ilk asarlardan biri bo’lgan Zardushtiylikning muqaddas kitobi ―Avesto‖- nafaqat diniy aqidalar majmuasi, balki badiiy, yuksak ahloqiy, falsafiy va tarbiyaviy ahamiyatga ega bo’lgan yodgorlik hisoblanadi. Mazkur yodgorlikda ayrim qayd va ishoralar, nom va atamalar zardushtiylikning ilk kurtaklari paydo bo’la boshlagan davrlarda ham hozirgi Movarounnahr va Xuroson xalqlari yashagan mintaqalarda ta’lim va tarbiya rivojlanganligini ko’rsatadi.
Zardushtiylik dinining muqaddas kitobi ―Avesto‖da ham ta’limtarbiya masalalariga katta ahamiyat berilgan. Unda: ―Tarbiya hayotning eng muhim tirgagi, tayanchi bo’lib hisoblanishi lozim. Har bir yoshni shunday tarbiyalash lozimki, u avvalo yaxshi o’qishni, keyin esa yozishni o’rganish bilan eng yuksak pog’onaga ko’tarilsin‖, — deyilgan.
―Avesto‖da inson o’z mehnati tufayli barcha yomonliklardan, yovuzliklardan qutulish mumkin, degan ulug’ g’oya yotadi. Unda axloqiylikning asosi —

sahovatlilik, deb ko’rsatilgan. Ahloq — yaxshi fikr, so’z va harakat birligidan iborat, deyilgan.

―Avesto‖dagi dalillar shuni ko’rsatadiki, ta’lim jarayonida kundalik hayot uchun zarur bo’lgan barcha bilimlar o’qitilgan. Zardushtiylik dini, ya’ni yakka Tangriga e’tiqod rasman qabul qilingach, o’lkada ta’lim-tarbiyaga e’tibor yanada kuchaygan. Ibodatxonalar huzurida podsholik tasarrufidagi maxsus maktablar tashkil qilingan, ta’lim tizimida matematika, astronomiya, tibbiyot, tarix, huquqshunoslik kabi fanlar o’qitila boshlagan; bunda yoshlarning ma’naviy kamolotiga alohida e’tibor berilgan. Bir tomondan yoshlarga zardushtiylik dini asoslari, ya’ni ―goh‖lar maxsus yodlatilsa, ikkinchi tomondan uch yaxshi ishda sustkashlik qilmaslik-―kori nek‖(ezgu fikr), ―guftori nek‖(ezgu so’z), ―kirdori nek‖(ezgu amal)ni hamisha esda tutish; uch yomon ishdan, ya’ni ―andeshai bad‖(xurofotchi), ―guftori bad‖(tangrini unutmoq, yolg’onchi) va ―kirdori bad‖(hunarsiz, bilimsiz)dan yuz o’girishni o’rgatganlar.
SHarq jonlanish davrida ilm-fan rivojlanishi uch yo’nalishda bo’ldi. Birinchi yo’nalish — matematika-tibbiyot yo’nalishi bo’lib, bularga matematika, astronomiya, kimyo, geodeziya, mineralogiya, tibbiyot, farmakalogiya va boshqa shunga o’xshash fanlar kiritilib, Muhammad Muso Xorazmiy, Ahmad Farg’oniylar matematikaga oid, Zakarnyo Ar-Roziy va Ibn Sino kimyo va tibbiyotga oid yirik asarlar yaratdilar.
Ikkinchi yo’nalish — ijtimoiy-falsafiy yo’nalish, bunda falsafa, tarix, matniq, fiqh, ruhshunoslik, notiqlik va shunga o’xshash boshqa fanlar bo’lib, bu sohada qomusiy olimlar Forobiy, Al-Kindiy, Ibn Sino, Zahiriddin Bayhaqiy, Muhammad Narshaxiy va boshqalar faoliyat ko’rsatganlar.
Uchinchi yo’nalish — ta’lim va tarbiya yo’nalishi bo’lib, bu sohada qomusiy olimlar o’z qarashlarini ijtimoiy-falsafiy va ilmiy asarlarn tarkibida yoki axloqiy asarlarida bayon etsalar, adib va tarbiyashunos olimlar o’z asarlarida ta’lim-tarbiyaniig nazariyasini ifodalaganlar. Ma’lumki, SHarq

jonlanish davrida inson muammosi ma’naviyat sohasidagi asosiy masala bo’lgan. SHuning uchun ham ta’lim-tarbiya masalalariga katta e’tibor berilgan. Ma’rifiy risolalarda asosan axloqning nazariy va amaliy masalalari tahlil etilgan. Forobiy, Ibn Sino, Yusuf Xos Hojib, Ahmad Yugnakiy, Tusiy, Koshifiy, Kaykovus, Sa’diy, Jomiy, Navoiylarning ―Fozil odamlar shahri‖, ―Baxt saodatga erishuv haqida‖, ―Ahloq haqida risola‖, ―Ishq risolasi‖, ―Qutadg’u bilik‖, ―Axloqi Nosiriy‖, ―Axloqi Jaloliy‖, ―Axloqi Muxsiniy‖, ―Hibbatul haqoyiq‖, ―Qobusnoma‖, ―Guliston‖, ―Bo’ston‖, ―Maxbubul-qulub‖ kabi ta’lim va tarbiyaga oid asarlari inson shaxsini, ma’naviyatini shakllantirish muammosini hal etishda sof ma’rifiy asarlar sifatida muhim ahamiyatga ega. Mazkur asarlarda insonning ma’naviy kamolga yetishishi yuksak xulq-odob, ilmfanni egallash asosidagina amalga oshishi mumkin, degan

g’oya ilgari surilgan.
Forobiy(873-950) o’z asarlarida ta’lim-tarbiyaning muhimligi, unda nimalarga e’tibor berish zarurligi, ta’lim-tarbiya usullari haqida fikr yuritadi. ―Fozil odamlar shahri‖, ―Baxt va saodatga erishuv to’g’risida‖, ―Ixso al-ulum‖, ―Ilmlarning kelib chiqishi‖, ―Aql ma’nolari to’g’risida‖ kabi asarlarida ijtimoiy-tarbiyaviy qarashlari o’z ifodasini topgan.
Forobiy ta’lim-tarbiyaning asosiy vazifasi jamiyat talablariga javob bera oladigan va shu jamiyat uchun xizmat qiladigan yetuk insonni tarbiyalashdan iborat, deb biladi. U ta’lim-tarbiyaga birinchi bo’lib ta’rif bergan olim.Ma’rifat — tarbiyalanuvchining xohishi va irodasini kerakli yo’nalishda boshqyarshi san’atidir, deydi Forobiy.
Ta’lim degan so’z insonga o’qitish, tushuntirish asosida nazariy bilim berish; tarbiya-ta’limning nazariy fazilatlarni, ma’lum hunarni egallash uchun zarur bo’lgan xulq normalarini va amaliy malakalarni o’rgatishdir, deydi olim. Abu Nasr Forobiy yana aytadi: ―Ta’lim degan so’z xalqlar va shaharliklar o’rtasida nazariy fazilatni birlashtirish, tarbiya esa shu xalklar o’rtasidagi tug’ma fazilat va amaliy kasb-hunar fazilatlarini byrlashtirish‖.

Forobiy bilimidan ma’rifatli yetuk odamning obrazini tasvirlar ekan, bunday deydi: ―Har kimki ilm xikmatni o’rganagan desa, uni yoshligidan boshlasin, sog’ – salomatligi yaxshi bo’lsin, yaxshi ahloq va odobi bo’lsin, so’zining uddasidan chiqsin, yomon ishlardan saqlangan bo’lsin, barcha qonun – qoidalarni bilsin, bilimdon va notiq bo’lsin, ilmli va dono kishilarni hurmat qilsin, ilm va ahli ilmdan mol – dunyosini ayamasin, barcha real moddiy narsalar to’g’risida bilimga ega bo’lsin‖.
Bu fikrlardan Forobiyning ta’lim – tarbiyada yoshlarni mukammal inson qilib tarbiyalashda xususan, aqliy – axloqiy tarbiyaga alohida e’tibor berganligi ko’rinib turibdi, uning e’tiqodicha, bilim, ma’rifat, albatta yaxshi axloq bilan bezatmog’i lozim, aks holda kutilgan maqsadga erishilmaydi, bola yetuk bo’lib yetishmaydi.
Forobiy “tarbiya jarayonining muvaffaqiyatli kechishi uchun tarbiya beruvchining o’zi tarbiyali bo’lmog’i shart‖, deydi.