1-mavzu. Axborot texnologiyalari. Reja

Hujjat - matn, tovush yoki tasvir shaklida yozilgan axborot bo’lib, zamon va makonda uzatish hamda saqlash va jamoat tomonidan foydalanish uchun mo’ljallangan moddiy obyektdir.
Hujjatlarni shakliga ko’ra quyidagi turlarga ajratish mumkin:
- Matnli hujjatlar - qog’ozga qo’l yoki kompyuter vositalari yordamida tushirilgan qandaydir ma’no beruvchi so’zlar ketma-ketligi.
- Tovushli hujjatlar - ovoz yozish vositalari yordamida yozib olingan tovushli axborot.
- Tasvirli hujjatlar - fotosurat, rang tasvir mahsuli.
- Elektron hujjat - elektron shaklda qayd etilgan, elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan va elektron hujjatni identifikasiya qilish (tanib olish) imkoniyatini beradigan boshqa rekvizitlariga (ma’lumotlarga) ega bo’lgan axborot.
Elektron hujjat texnika vositalaridan va axborot tizimlari xizmatlaridan hamda axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda yaratiladi, ishlov beriladi va saqlanadi. Bunda bir tomondan maxsus amaliy dasturlar qo’l keladigan bo’lsa, boshqa tomondan Internetda axborot tizimlarining o’zida bunday imkoniyatlar mavjud. Bunga Googledagi masalan test yaratish va ishlatish imkoniyatlari va unga o’xshash tizim xizmatlari yaqqol misol bo’laoladi.
Elektron hujjat elektron hujjat aylanishi ishtirokchilarining mazkur hujjatni idrok etish imkoniyatini inobatga olgan holda yaratilishi kerak.
2. Axborot texnologiyalarini rivojlantirish chora-tadbirlari
Elektron hujjat almashish tizimlari O’zbekiston Respublikasining «Elektron hujjat aylanishi to’g’risida»gi 2004 yil 29 apreldagi 611-P son Qaroriga binoan quyidagicha ta’riflanadi va faoliyat yuritadi.
Elektron hujjat almashish tizimlari – elektron hujjatlarni axborot-kommunikasiya tizimi orqali jo’natish va qabul qilish jarayonlari yig’indisidir.
Internet tarmog’ida nafaqat hujjat almashinuvini, balki tijorat ishlarini ham yo’lga qo’yilgan. Elektron tijorat Internet tarmog’idagi tijorat sohasiga oid faollikni, unda oldi-sotdini amalga oshirilishini ifodalash uchun qo’llaniladi. U kompyuter tarmog’idan foydalangan holda harid qilish, sotish, servis xizmatini ko’rsatishni amalga oshirish, marketing tadbirlarini o’tkazish imkoniyatini ta’minlaydi. Elektron tijorat faoliyati O’zbekiston Respublikasining «Elektron tijorat to’g’risida»gi 2004 yil 29 apreldagi 613-P son Qonuni bilan belgilanadi va amalga oshiriladi.
O’zbekistonda AKT sohasida O’zbekiston Respublikasining 11 ta qonuni, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 3 ta Farmoni va O’zbekiston Respublikasi Prezidenti va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 40 dan ortiq qarorlari hamda 1000 ga yaqin sohaga oid me’yoriy hujjatlar ishlab chiqilgan.
Quyidagi jadvalda axborotlashtirish sohasidagi asosiy me’yoriy-huquqiy hujjatlar keltirilgan:

Qonunlar	Prezident farmonlari va qarorlari	Hukumat qarorlari
Axborotlashtirish to’g’risida (2003y.)	Telekommunikasiyalar sohasida boshqaruvni takomillashtirishga doir chora-tadbirlar to’g’risida (2000y.)	Kompyuterlashtirishni yanada rivoj-lantirish va axborot-kom-munikasiya texnologiyalarini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida (2002y.)
Elektron raqamli imzo to’g’risida (2003y.)	Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kom-munikasiya texnologiya-larini joriy etish to’g’risida (2002y.)	Axborotlashtirish sohasida nor-mativ-huquqiy bazani takomillashtirish to’g’risida (2005y.)
Elektron hujjat aylanishi to’g’risida (2004y.)	Axborot-kommunikasiya texnologiyalarini yanada rivojlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida (2005y.)	Davlat va xo’jalik boshqaruvi, Mahalliy davlat hokimiyati organlarining axborot-kommuni-kasiya texnologiyalaridan foydalangan holda yuridik va jismoniy shaxslar bilan o’zaro aloqadorligini yanada tako-millashtirish chora-tadbirlari to’g’risida (2007y.)
Elektron tijorat to’g’risida (2004y.)	O’zbekiston Respublikasining jamoat ta’lim axborot tarmog’ini tashkil etish to’g’risida (2005y.)	Internet tarmog’ida O’zbekiston Respublikasining Hukumat portalini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida (2007y.)
Elektron to’lovlar to’g’risida (2005y.)	Respublika aholisini axborot-kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to’g’risida (2006y.)	Internet tarmog’ida O’zbekiston Res-publikasining Hukumat portaliga axborotlarni taqdim etish va joy-lashtirish tartibi to’g’risida (2009y.)

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikasiya texnologiyalarini joriy etish to’g’risidagi» 2002 yil 30 maydagi PF – 3080 sonli farmoni e’lon qilindi. Bu farmon iqtisodiyotning turli tarmoqlari, boshqaruv, biznes, fan va ta’lim sohalariga axborot texnologiyalarini keng joriy etish hamda aholining turli qatlamlariga zamonaviy kompyuter va axborot tizimlaridan keng foydalanishlari uchun qulay shart-sharoit yaratib berishda asosiy qadam bo’ldi.

Bu farmonni bajarish yuzasidan va axborot kommunikasiya texnologiyalari sohasida strategik ustivor vazifalarni amalga oshirishga doir amaliy chora-tadbirlarni ta’minlash maqsadida UzR Vazirlar mahkamasining 2002 yil 6-iyunda qarori qabul qilindi. Mazkur qarorda 2002-2010 yillarda kompyuterlashtirish va axborot texnologiyalarini rivojlantirish dasturi ishlab chiqildi va ulkan ishlar amalga oshirildi. Jumladan, XTVdagi umumta’lim maktablar kompyuter bilan ta’minlandi, darsliklar chiqarildi, malaka oshirish mutaxassislarining har 3 yilda axborot-kommunikasiya bo’yicha malaka oshirishi ta’minlandi. Bundan tashqari ushbu hujjat asosida quyidagi ishlar amalga oshirildi:
-AKTni rivojlantirish va joriy etish masalalari belgilandi;
-O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Kompyuterlashtirish va AKTni rivojlantirish bo’yicha Muvofiqlashtiruvchi Kengash tashkil etildi;
-Sohada tashkiliy o’zgartirishlar amalga oshirildi (O’zAAA, AKTni rivojlantirish Jamg’armasi, TATU tashkil etildi.
O’zR Vazirlar Mahkamasining «Internet tarmog’ida O’zbekiston Respublikasining Hukumat portalini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida» 2007 yil 17 dekabrdagi 259-son qaroriga asosan Hukumat portali Internet tarmog’ida O’zbekiston Respublikasi Hukumatining rasmiy davlat axborot resursi hisoblanadi. Bu bilan Hukumat portalida chop etilgan axborot, ommaviy axborot vositalarida chop etilgan axborot bilan teng kuchga ega ekanligi belgilab berilgan.
O’tgan vaqt mobaynida Portal yangi ma’lumotlar bilan to’ldirilib kengaytirib borildi. Portalning funksional imkoniyatlarni mukammallashtirish, foydalanuvchilar qulayligi uchun do’stona interfeys yaratish hamda davlat hokimiyati va boshqaruv organlari faoliyati to’g’risida dolzarb va tezkor ma’lumotlarni joylashtirish bo’yicha ishlar olib borildi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 20 yanvardagi «Ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani yanada rivojlantirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida» PQ – 1041 – sonli qaroriga asosan «Qo’shimcha modullar (G to V va G to S) kiritilgan yangi platformadagi yangi Hukumat portalini ishga tushirish» loyihasini amalga oshirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Hukumat portalining yangi versiyasi ishlab chiqildi va 2009 yil 1- oktyabrdagi Internet tarmog’ida asosiy domen www.gov.uz manzili bo’yicha joylashtirildi.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturining sifat bosqichida mamlakatimizda axborot kommunikasiya texnologiyalarini keng joriy etish, ta’lim tizimiga horijiy ilg’or tajribalarni, texnologiyalarni jalb etish va ulardan amalda foydalanish ta’lim sohasining muhim vazifalardan biri deb sanaladi. Masalan, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti va uning filiallariga videokonferensiya aloqa terminallarining o’rnatilishi yuqori malakali professor-o’qituvchilarining ma’ruzalarini tinglash, unda filial talabalarining virtual tarzda ishtirok etishini ta’minlash, amaliy mashg’ulotlarni birgalikda bajarish, ilmiy-amaliy konferensiya, semenar, treninglar, vertual ko’rgazmalarni hamkorlikda o’tkazish imkonini berdi. Ayni vaqtda filial professor-o’qituvchilari va talabalari VPN tarmog’i orqali xohlagan axborot resurslaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo’ldilar.