1-Mavzu Axborotni kodlash turlari

Elektron hujjat aylanish tizimi
Elektron hujjat aylanish tizimining asosiy elementlari
Har qanday elektron hujjat aylanish tizimi quyida sanab o'tilgan toifalarning xususiyatlarini o'z ichiga olishi mumkin, ammo ularning aksariyati mahsulotning joylashuvi bilan bog'liq bo'lgan o'ziga xos yo'nalishga ega.
1. Elektron arxiv - bu ma'lumotlarni samarali saqlash va qidirishga qaratilgan elektron hujjat aylanish tizimi.
2. Ilg'or ish jarayoni vositalariga ega elektron hujjat aylanishi tizimlari - ayrim ob'ektlarning oldindan belgilangan ma'lum bir yo'l bo'ylab harakatlanishini ta'minlaydi. Har bir bosqichda ob'ekt o'zgarishi mumkin, shuning uchun u "ish" umumiy so'zi deb ataladi. Hujjatlar ishga biriktirilgan, ammo bu erda ular asosiy ob'ektlar emas. Ushbu tizimlar tufayli muayyan ishlar tashkil etiladi.
3. Tashkilotni boshqarish va bilimlarni to'plashni qo'llab-quvvatlashga qaratilgan elektron hujjat aylanish tizimlari. Bu yuqorida tavsiflangan tizimlarning xususiyatlarini birlashtirgan tizimlardir. Bu erda asosiy element har qanday narsa bo'lishi mumkin - ish yoki hujjat. Bunday tizimlar qo'llaniladi davlat organlari, hujjatlar harakati uchun muayyan qoidalar va tartiblar mavjud bo'lgan yirik kompaniyalar.
4. Hamkorlikni qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan elektron hujjat aylanish tizimlari - bunday tizimlar avvalgilaridan farq qiladi va ish jarayonini tashkil etish va rasmiylashtirishda aniq ierarxiyaga ega emas. Bunday elektron hujjat aylanishning vazifasi xodimlarning qaerda bo'lishidan qat'i nazar, kompaniyadagi ishini ta'minlash va bajarilgan ish natijalarini saqlab qolishdir.
5. Qo'shimcha xizmatlarni ishlab chiqqan elektron hujjat aylanish tizimlari. Bunga misol qilib, mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish (CRM)ni keltirish mumkin. Bunday xizmatlar xilma-xil bo'lib, turli xizmatlar to'plamini o'z ichiga olishi mumkin.
26-Mavzu
Elektron tijorat (e-commerce) va elektron savdo (e-trade) xususiy belgilari va farqlari.
Biznes - bu mulkdan foydalangan holda, tovarlarni sotishdan, ishlarni bajarishdan yoki xizmatlar ko'rsatishdan muntazam ravishda foyda olishga qaratilgan va sub'ektlar tomonidan o'zlarining tavakkallari va javobgarligi ostida amaldagi qonunchilikka muvofiq bajariladigan tadbirkorlik faoliyati.
Elektron biznes (e- biznes) - bu global axborot tizimlari imkoniyatlaridan foydalanadigan biznes. Boshqacha qilib aytganda, bu uning muhim qismi axborot texnologiyalari yordamida amalga oshiriladigan biznes yuritish shakli. Elektron biznesning asosiy tarkibiy qismlariga kompaniyani yagona axborot tarmog'i (intranet) asosida tashkil etish, yani ichki sohani va tarmoqlar va Internet orqali sheriklar, etkazib beruvchilar va mijozlar bilan tashqi o'zaro aloqalar (extranet) kiradi.
XX asrning 60-yillaridan boshlab kompaniyalar faoliyatida elektron biznes elementlari paydo bo'ldi. Bular avtomatik biznes tizimlar, masalan: 12 - Elektron ma'lumotlar almashinuvi (Electronic Data Interchange. EDI); - pul mablag'larini elektron o'tkazish vositalari (Elektron pul o'tkazmalari, EFT); - Korxona resurslarini rejalashtirish (Enterprise Resource Planning, ERP) vositalari. Shunday qilib, elektron biznes – korxonaning xodimlari, turli korxonalar, davlat idoralari, fan, madaniyat, ta'lim muassasalari, notijorat va jamoat tashkilotlari o’rtasida ishlab chiqarish va tashlikiy munosabatlarning electron biznes-faoliyatning barcha shakllari.
Dastlab IBM kompaniyasi “elektron biznesni” tushunchasini savdo belgi sifatida ro'yxatdan o'tkazdi:
Elektron biznesning asosiy turlariga quyidagilar kiradi:
• savdo maydonchalari (Internet birjalar, kim oshdi savdolari, tovar va xizmatlar kataloglari);
 xaridlarni elektron boshqarish;
 Portallar (korporativ, axborot, tijorat, shaxsiy);
 Jamoat global tarmoqlarni tashkil etish, ularga xizmat ko'rsatish (tarmoq operatorlari tomonidan amalga oshiriladi);
 moliyaviy xizmatlar (Internet to'lov tizimlari, valyuta ayirboshlash shoxobchalari, internet-bank, onlayn savdo);
 investitsiya fondlari (birlashtirilgan investitsiya fondlari yoki bufer fondlari va o'zaro fondlar);
 Internet-do'konlar;
 Kontent loyihalari (reklama biznesini yuritish maqsadida tashrif buyuruvchilarni jalb qilish uchun bepul va ommabop ma'lumotlarga ega saytlar);
 Axborot vositachilari (kataloglar, reytinglar, qidiruv tizimlari);
 Internetdagi axborot biznesi (davriy Internet nashriyotlari, yangiliklar saytlari va boshqalar);
 Internet-marketing (qidiruv tizimlarida veb-saytlarni reklama qilish);
 Reklama biznesi; 13
 aloqa xizmatlari va muloqot vositalari;
 WEB-mastering (veb-saytlarni ishlab chiqish, veb-dasturlash, veb-dizayn, veb-saytlarni reklama qilish);
 MLM yoki tarmoq marketingi (do'kondan tashqari chakana savdo shakli);  dasturiy ta'minot va raqamli tovarlarni ishlab chiqish;
 Xizmat ko'rsatuvchi provayderlarning xizmatlari (tarmoq provayderlari, xosting provayderlari, domenlar);
 xizmatlar ko'rsatish (masofaviy o'qitish, onlayn kutubxonalar, elektron sog'liqni saqlash, Internet-konsalting va boshqalar);
 Onlayn o’yinlar biznesi (virtual kazinolar, bukmeykerlar, totalizatorlar, lotereyalar);
 mehnat birjalari (bandlik agentliklari);
 Hamkor dasturlar (sheriklik dasturlari va boshqalar);
 Internet-franchayzing;
 Internet-lizing.
Elektron tijorat nima ekanligini tushunish uchun "tijorat" so'zining etimologiyasiga murojaat qilish kerak. Frantsuz tilidan tarjimada "commerce" so'zio’zbek tilida "savdo" degan ma'noni anglatadi. Elektron tijorat yoki elektron savdo (e-commerce) - bu elektron aloqa vositalaridan foydalangan holda mahsulotlar, xizmatlar va ma'lumotlarni sotib olish, sotish, o'tkazish yoki almashtirish jarayoni.
Elektron tijoratning boshqa ta'riflari mavjud, masalan, bu foyda olish maqsadida tijorat faoliyati va kompyuter tarmoqlaridan foydalanish orqali tijorat tsiklni kompleks avtomatlashtirishga asoslangan.
Iqtisodchilar elektron tijoratni "kompyuter tarmoqlari yordamida amalga oshiriladigan operatsiyalar, moliyaviy va savdo operatsiyalari bilan bog'liq barcha biznes jarayonlarni qamrab oladigan milliy iqtisodiyot sohasi" deb ta'riflaydilar.
“Elektron tijorat to’g’risida” Qonunning 3-moddasiga (385-O’RQ, 22 may 2015 yil) muvofiq “Axborot tizimlaridan foydalangan holda amalga oshirilgan, tovarlarni sotish, ishlarni bajarish va xizmatlarga ko'rsatishga doir tadbirkorlik faoliyati elektron tijoratdir.