1-Mavzu. Ayrisimon bezning anatomiyasi va morfologiyasi Ishning maqsadi
Download 0.69 Mb. Pdf ko'rish
|
1-amaliy mashg`ulot
|
1-Mavzu. Ayrisimon bezning anatomiyasi va morfologiyasi Ishning maqsadi: Ayrisimon bezning anatomiyasi va morfologiyasi o`rganish. Nazariy qism. Immun sistema juda noyob, murakkab jarayonlarni mukammal ravishda amalga oshiradigan tizim bo‘lib, uning asosiy vazifasi organizmga turli yo‘l bilan kirib olgan mikrob, virus va sodda hayvon hujayralarini aniqlab, ularni organizmdan chiqarib yuborishdan iborat. Immun sistemaning faoliyati birlamchi va ikkilamchi limfoid organlarga va ularning faoliyatiga bog‘liqdir. Birlamchi limfoid organga timus kiradi. Bu limfoid a’zo bo‘lib, uning katta qismi ko‘krak qafasida, ko‘krak suyagi dastasining orqa tomonida joylashadi. Ko‘pchilik hayvonlar organizmida timus ikki qismdan iborat. Odam organizmida esa timus ikki bo‘lakdan tarkib topgan va umumiy tuzilmani tashkil qiladi. Timusning katta-kichikligi yosh ulg‘ayishi bilan o‘zgarib boradi. Uning nihoyatda kattalashgan shakli (odam tanasiga nisbatan olinganda) ona qornidagi bolada va uning ikki yoshgacha bo‘lgan davriga qadar kuzatiladi. Ikki yoshdan jinsiy yetuklik davrigacha ham uning o‘lchovi ancha katta bo‘ladi. Jinsiy voyaga yetish davri tugagach, u asta-sekin kichiklasha boshlaydi va deyarli involyusiyaga uchraydi. O‘tmishdagi anatomlarga timyan o‘simligi bargining shaklini eslatgani uchun ayrisimon bez timus deb nomlangan. Odam organizmida ayrisimon bez, embrional davrning ikkinchi oyida uchinchi va qisman to‘rtinchi xalqum cho‘ntagidan rivoj topa boshlaydi. Shu davrning oltinchi haftasida, timus epitelial hosilaga aylanib, keyinchalik unda qon tomir va mezenximal elementlarning hosil bo‘lishi kuzatiladi. 7-8 haftalar orasida esa dastlabki limfotsitlar namoyon bo‘la boshlaydi. Shunday qilib ushbu bez limfoepitelial a’zoga aylanadi. Embrional rivojlanishning uchinchi oyiga kelib, a’zoda bo‘laklar hosil bo‘ladi va shu bilan birga uning tuzilmaga xos shakllanishi yuzaga keladi. Bu bezning keyingi rivoji uning sig‘imi va vaznining oshishi bilan chambarchas bog‘liq bo‘ladi. Ayrisimon bez yupqa biriktiruvchi kapsula bilan qoplangan, uning ostida bez bo‘lakchalari yotadi. Har bir bo‘lakcha ikki qatlamdan iborat. Bo‘lakchaning periferik, limfotsitlarga gavjum qismi - tashki_po‘stloq, markaziy, hujayralarga boy bo‘lmagan qismi esa miya qatlami deb ataladi. Ayrisimon bezning normal funksiyasi to‘g‘risidagi ma’lumot oxirgi 10-15 yillar ichida olingan bo‘lib, ular orasida eng asosiylari quyidagilar hisoblanadi: immunologik jihatdan rivojlanish, tiklanish va ko‘maklashish vakolatlari, periferik limfoid tizimini boshqarish va boshqalar. Immunologik nuqtai nazardan nigoh tashlansa, timusning asosiy vazifasi T-limfotsit populyasiyalarini ma’lum bir rivoj darajasiga yetkazish yoki differensiatsiyalash hisoblanadi. Bezning bu vazifasi gumoral omillarni ishlab chiqarish tufayli amalga oshadi. Bu gumoral omillar asosan bezning epitelial hujayralari tomonidan yuzaga keladi. Shunday qilib, timus T-limfotsit populyasiyalarining ma’lum bir yetuklik darajasiga ko‘tarilishida muhim o‘rin tutadi. T-hujayralarining o‘tmish avlodlari timusga qarab ko‘chib yurishi qobiliyatiga ega, bunda ular a’zoning ta’siri ostida bo‘ladi. Timus tarkibidan o‘rin olgan va dastlabki rivoj bosqichida bo‘lgan «chakaloq» hujayralar o‘z tashqi markerlari (tamg‘alari) ga ega bo‘lmaydi. Ular markerlik xususiyatini ana shu a’zo ta’siri ostida asta-sekin orttiradi. Timusning po‘stloq qatlamini tark etgan T- limfotsitlar bir qancha sinflarga bo‘linib ketib, voyaga yetgan T- xelper, T - supressor va T - killer vakolatligini shakllantirib beradigan, o‘ziga xos markerlarni namoyon qiladi. Download 0.69 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|