1 Мавзу: Экспериментал психологиянинг предмети

? 
? 

---

41
fikrlash jarayonidagi rigidlikni aniqlash mumkin. Vazifa shunday tanlanishi kerakki, 
ularning bir qismi bir usul bilan, qolganlari ikki usul bilan echiladi. 
Tajriba boshlangunga qadar har biri 10 tadan arifmetik vazifadan iborat 2 ta 
varaqa tayyorlanadi. 1-guruh eksperimental, ikkinchisi nazorat guruhi deb karalib, 
ularga alohida-alohida vazifalar beriladi. Har ikki guruhdagi tekshiriluvchilar bir-
birlariga bog`liq bo`lmagan holda vazifalarni echishlari kerak bo`ladi. 1-5 vazifalar 
bittadan echimga ega, 6-10 vazifalar esa minimal bitta yoki ratsional echimga ega 
emas. 
Natijalarni tahlil qilish uchun nechta tekshiriluvchi 6-10 vazifalarni ratsional 
usul bilan echganligini hisoblab, foizga aylantirish kerak. 
Ko`p hollarda tekshiriluvchi 1-5 vazifalarni bir xil usul bilan echgandan so`ng 
6-10 vazifalarni ham shunday usul bilan echishga harakat qiladilar, sharoit 
o`zgarganligini sezmaydilar. Bunda fikrlash jarayonida bilish rigidligi vujudga 
kelganligini aniqlash mumkin.
Tafakkurda ko`rsatma (ustanovka)ning rolini o`z davrida Vyurtsburg maktabi 
namoyondalari ham ko`rsatib o`tishgan. Tafakkur psixologiyasida ko`rsatma berish 
deganda, inson oldiga biror vazifa qo`yilganda uni echish uchun ongsiz tarzda tayyor 
turishiga (anglamagan holda) aytiladi. Ko`rsatma berishning turli darajadagi 
kiyinchilikka ega bo`lgan vazifalarni echish natijasiga ta`sirini o`rganish maqsadida 
maxsus metodikadan foydalanish mumkin. Buning uchun oldindan har bir 
tekshiriluvchi uchun 2 tadan vazifalar to`plami tayyorlanadi. Ularning har birida 2 
tadan mahsuldor tafakkurni, 1 tadan qayta tiklovchi tafakkurni talab qiladigan 
vazifalar bo`lishi kerak. Tekshiriluvchilar - tajriba va nazorat guruhlariga bo`linadi. 
Tajribaning birinchi bosqichida har bir guruh uchun bir xil vazifalar beriladi. Ammo 
ularga turlicha ko`rsatma (instruktsiya) beriladi. Natijalarni tahlil qilishda har bir 
tekshiriluvchining javobi alohida-alohida tahlil qilinib 3 ballik tizim bo`yicha 
baholanadi.
3-ball - faqat 1 marta uchragan javob uchun. 
2- ball - 3 - 5 marta uchragan javob uchun. 
1-ball - 5 martadan ortiq bo`lgan javoblar uchun. 
Tekshiriluvchilarning javoblari mikdoriy va sifat jihatdan tahlil qilinib, 
ko`rsatmaning masala echish sifatiga ta`siri haqida xulosa chiqarish mumkin.