1-mavzu: elektr zanjirlari va ularni elementlari

Umumiy tushunchalar. Yuqorida ko`rsatib o`tilganidek avromatika, hisoblash mashinalari 
va boshqaruv qurilmalari nazariyasi va amaliyotni rivojlanishi matematik mantiq ahamiyatini 
o`sib borayotganligidan dalolat beradi. Insoniyat avval zamonlardan aqliy mehnatni qandaydir 
darajada almashtira oladigan, qurilmalar ustida bosh qotirganlar. Ammo buning uchun eng 
avvalo ob`ektlar, hodisalar va bu ijodlarni aniq formulirovkasi talab qilingan. Aniqlandiki, 

---

50 
bunday maqsadlarga erishish uchun matematik mantiq apparatidan foydalanish kerak bo`ladi. 
Chunki matematik mantiq mantiqiy hulosalar mexanizmini o`rgatadi. 
Demak avtomatik qurilma echish kerak bo`lgan masala avvalo mantiq usullari orqali 
ifodalanadi, undan keyingina texnik masala hal qilinib u yoki bu qurilma yig`iladi. 
Endi matematik mantiq elementlari bilan tanishib o`tamiz. 
Informasiya yoki miqdor va uning inversiya(inkor)sining yig`indisi 1ga teng bo`ladi.
1



x
x
Informasiya yoki miqdor va uning inversiyasiga ko`paytmasi 0ga teng bo`ladi. 
0



x
x
Informasiya yoki miqdor a bilan 0 yig`indisi a miqdorga teng bo`ladi. 
a
a


0
Informasiya yoki miqdor bilan 1 yig`indisi 1ga teng bo`ladi. 
1
1


x
Informasiya yoki miqdorning 1ga ko`paytmasi 1ga teng bo`ladi. 
1
1


x
Informasiya yoki miqdorning 0ga ko`paytmasi 0ga teng bo`lsa 
0
0


x
Mantiq algebrasida har bir o`zgaruvchi fikr yoki informasiya (miqdor) faqat ikki qiymatga (0 
va 1) ega bo`lishi mumkin. Shuning uchun informasiyalar (miqdorlar) yig`indisi alohida miqdor 
qiymatiga ega bo`ladi.
1
0













a
x
x
x
x
x
x
x
x
Informasiyalar ko`paytmasi ham o`sha miqdorga teng bo`ladi. 
x
x
x
x



Yuqorida aytilganlariga muvofiq quyidagi tenglamalarni yozish mumkin. 
3
2
1
3
2
1
3
2
1
3
2
1
1
2
2
1
1
2
2
1
3
1
2
1
3
2
1
)
(
)
(
)
(
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x





















Inkor qilingan o`zgaruvchi fikr yoki informasiyalar yig`indisi alohida inkor qilingan 
informasiyalarning ko`paytmasiga teng bo`ladi. 
3
2
1
3
2
1






















x
x
x
x
x
x
Inkor qilingan informasiyalarning ko`paytmasi inkor qilingan alohida informasiyalarning 
yig`indisiga teng bo`ladi. 
3
2
1
3
2
1
x
x
x
x
x
x






















Inkor (inversiya) “YO`Q” operasiyasi. Mantiqiy algebraning bu operasiyasi haqiqiy, bor 
informasiyani inkor qilinsa yo`q informasiyasiga va noto`g`ri informasiyalar inkor qilinsa “HA” 
x


---

51 
informasiyasiga aylanishini ko`rsatadi. Bunday baytilgan fikr yoki informasiyalar nohaqiqiy, 
yani 

x
bo`lsa bu argumentni inkor qiluvchi funksiya 
У
haqiqiy bo`ladi va quyidagicha yoziladi: 


x
y
Operasiyaning holatlar jadvaliiga muvofiq 0 ni inkor qilish 1,1 ni
inkor qilish esa 0ga teng bo`adi.