1-Mavzu: “Etika” fanining predmeti va jamiyat hayotidagi ahamiyati. Qadimgi dunyo axloqshunosligi

Odob, xulq, axloq tushunchalarining ijtimoiy ahamiyati

• Axloq

• Odob

• Xulq

• Axloq

• Bugungi kunda axloqshunoslik uch yo`nalishda ish olib boradi

• Bayon qiladi

• O`rgatadi

• Tushuntiradi

• Mezoniy-me`yoriy

• Falsafiy-nazariy

• Tajribaviy-bayoniy

Axloqshunoslik fanining asosiy vazifasi

• Noosfera
• muhitidan

• Etosfera muhitiga o`tish

• Axloqshunoslik
• fanining boshqa
• Ijtimoiy fanlar
• bilan bog`liqligi

• Estetika

• Ekologiya

• Pedagogika

• Siyosatshunoslik

• Huquqshunoslik

• Milliy g`oya

• Ruhshunoslik

• Dinshunoslik

• Qadimgi yunon axloqiy ta`limotlari

• GEDONIZM

• EVDEMONIZM

• ASKETIZM

• STOIKLAR

• Yunoncha “Hedone” – huzur-halovat.
• Bosh harakatlantiruvchi ibtido huzur-halovatdan
• iborat degan g`oyaga asoslanadi.

• Yunoncha “eudamonia”- rohat-farog`at,
• baxt-saodat.
• Baxt – inson axloqiy xatti-harakatining asosi deb
• Hisoblanadi.

• Yunoncha “askeo” – mashq qilayotibman.
• Dunyoning huzur-halovatidan o`zini haddan
• Tashqari tiyish.

• Axloqqa muvofiq yashash, ommaviy qonun bilan
• kelishib yashash demakdir.

Axloqning paydo bo`lishi haqidagi konsepsiyalar

• Empirik

• Diniy

• Genetik

• Axloqning kelib chiqishi haqidagi qarashlar diniy ta`limotlardan kelib chiqadi degan nazariyaga asoslanadi Bunda axloqning diniy manbalarda aks etishi asos qilib olinadi

• Axloqning kelib chiqishi mifologik tasavvurlar bilan bog`lab o`rganiladi

• Axloqning paydo bo`lishida ishlab chiqarish munosabatlarining ahamiyati ni yoritishga harakat qiladi

• Axloq

• Illat

• Fazilat

• Fazilat – ikki manfiylik
• o`rtalig`ida yuzaga
• keladigan musbat
• hodisadir.

• Zulm

• Adolat

• Mazlumlik

• Isrofgarchilik

• Saxiylik

• Baxillik

• Qizg`anchilik

• Iffat

• Ruju

• Fazilat va Illatlar

• Tamoyil

• Tushuncha
• (Kategoriya)

• Me`yor

• Axloqiy bilish bilan real
• hayot o`rtasidagi
• munosabatlarni aks ettirib,
• umumlashtiruvchilik,
• mushtaraklik xususiyatiga
• ega

• Amaliy axloqqa tegishli bo`lib, nisbatan
• muayyan, tor qamrovga ega. Ular birinchi
• guruh uchun moddiy asos vazifasini
• o`taydilar.

• Axloqiy tushunchalar

• Muhabbat va Nafrat

• Ezgulik va yovuzlik

• Yaxshilik va yomonlik

• Adolat, Shafqat

• Burch

• Ideal

• Vijdon

• Hayotning ma`nosi

• Nomus

• Baxt

• O`lim va o`lmaslik

• Qadr-qimmat

Muhabbat va Nafrat

• Muhabbat – mezoniy tushuncha sifatida deyarli barcha asosiy tushunchalarda va tamoyillarda o`z “hissa”siga ega. Muhabbatning obyekti doimo go`zallik, manfaatsiz go`zallik. Inson o`zi o`zgaga aylanganida, o`zgani o`ziga aylantira olganida haqiqiy muhabbat egasi hisoblanadi.
• Nafrat – muhabbatning ziddi bo`lib, obyektdan begonalashishni taqozo etadi. Nafrat g`azabdan keskin farq qiladi. Unga quyidagicha ta`rif beriladi: “Nafrat – muqaddas. Nafrat bu – kuchli va qudratli yuraklarning noroziligi, bu o`rtamiyonalik va pastkashliklardan qahrlanadigan odamlarning jangovar jirkanchi. Nafratlanmoq – sevmoq degani, o`zida otashin va mardona qalbni his qilmoq, nimaiki sharmandalik va nodonlik bo`lsa, o`shanga nisbatan chuqur hazar tuygusini tuymoq degani.
• Nafrat yengillik beradi, adolat o`rnatadi, yuksaltiradi.”
• (Emil Zolya)

Ezgulik va yovuzlik

• Ezgulik – inson faoliyatining asl mohiyatini anglatib, insonga eng kuchli ma`naviy lazzat bag`ishlaydigan, uni ijtimoiy shaxsga aylantirib, haqiqiy baxtga olib boruvchi fazilat, shaxsni komillikka, jamiyatni esa yuksak taraqqiyotga yetkazuvchi yuksak qadriyat.
• Yovuzlik – ezgulikning ziddi bo`lib, bu har ikkala tushuncha bir-birini nafaqat mutlaqo inkor etadi, balki, ular o`rtasida abadiy hayot-mamot kurashi ketadi.

Yaxshilik va yomonlik

• Yaxshilik va yomonlik – odatda shu kun uchun dolzarblik xususiyatiga ega bo`lgan, ya`ni taktikaviy axloqiy faoliyatdir. U ezgulik va yovuzlik tushunchalaridan farqlanadi.

Axloqiy tamoyillar

• Insonparvarlik

• Millatparvarlik

• Mehnatsevarlik

• Mehmondo`stlik

• Erkparvarlik

• O`zbekchilik

• Fidoyilik

• Tinchlikparvarlik

• Jo`mardlik

• Vatanparvarlik

• Ziyolilik

• Insonparvarlik- insonning eng yuksak ijtimoiy vazifasini belgilaydigan va barqaror etadigan g’oyalar, qarashlar va e’tiqodlar majmui.

• Erkparvarlik esa -insonning eng oliy huquqidir. Erksiz inson-asir, erksiz millat-qul, erksiz mamlakat-mustamlakadir.

• Vatanparvarlik-bu insonning o’z vataniga muhabbati, uni asrab avaylashga bo’lgan ishtiyoqini anglatuvchi axloqiy tushuncha.

• Millatchilik-
• o’z millatini ajratib olib unga buyuklik maqomini berishga intilish bo’lsa,
• Millatparvarlik- boshqalarni kamsitmagan holda o’z millatining ravnaqi uchun kurashish,
• bu yo’lda lozim bo’lsa o’z hayotini
• ham fido qilish demakdir.

• Ziyolilik-
• u jadidchilik harakatini
• bilan yuzaga keldi.
• U insoniyat jamiyatidagi madaniy va intelektual-
• aqliy taraqqiyat bilan bog’liq.

• Fidoyilik-insonning muayyan mamlakat va jamiyatdagi qoidalarni, huquqiy me’yorlarni buzmay yashashi mumkin.

• Mehnatsevarlik.
• Mehnatni sevgan inson ijtimoiy-iqtisodiy sharoitini risoladagidek yo’lga qo’ygan, jamiyatda o’z ehtiyojlarini qondirib farovon yashashga muyassar bo’ladi.

Axloqiy me`yorlar

• Halollik

• Rostgo`ylik

• Hayolilik

• Insoflilik

• Shuhratparastlik

• Xushfe`llik

• Shirinsuxanlik

• Xudbinlik

• Kamtarinlik

• Bosiqlik

• Halollik-
• vijdon,adolat va burch
• kabi axloqshunoslik tushunchalari bilan bog’liq. O’z haqqi va huquqini (moddiy va ma’naviy huq.) O’zgalarning haqqi va huquqiga xiyonat qilmagan holda ajratib yashashni anglatadi.

• Insoflilik-
• ijobiylikda halollikdan ham bir qadam olg’a tashglangan holatdir.

• Hayolilik

• insonning o’zi sodir etgan yoki boshqalar vositasida amalga oshirilgan axloqiylikka zid hatti-harakatdan noqulay vaziyatlarga tushishi.

• Xudbinlik-
• o’z induvidual ehtiyojlarini hamma narsadan ustun qo’yadigan axloqiy hislat,illatni anlatuvchi tushuncha.