1-mavzu: falsafa fanining predmeti, vazifalari, ilm-fan va madaniyat taraqqiyotidagi o`rni. Reja

To‘rtinchidan, insonning eng umumiy va muhim masalalarini o‘rganish. Binobarin, inson falsafiy donishmandlikning asosi va so‘nggi nuqtasi bo‘lganligidan uni maxsus o‘rganish taqozo qilinadi. Hayotda mavhum ruh emas, balki konkret inson ijod qiladi, harakat qiladi. Inson falsafasi falsafiy antropologiya deb ataladi.
Demak, falsafa borliqning, bilishning hamda inson bilan olam o‘rtasidagi munosabatlarning eng umumiy tamoyillari to‘g‘risidagi ta’limotdir.
Albatta, bu qisqa ta’rif yanada kengroq talqin qilinishi va rivojlantirilishi lozim. Eng muhimi, falsafa hamma vaqt nazariya bo‘lib, o‘z kategoriyalarini, ularning tizimini, tadqiqot qonuniyatlarini, metodlari va prinsiplarini nazariy ko‘rinishda aks ettirgan. Falsafiy nazariyaning o‘ziga xos tomoni shundaki, uning qonunlari, kategoriya va prinsiplari eng umumiy xarakterga ega bo‘lib, tabiat, jamiyat, inson va tafakkur hodisalariga nisbatan qo‘llaniladi. Iboradagi so‘nggi holatni ko‘zda tutadigan bo‘lsak, falsafa tafakkur to‘g‘risidagi tafakkur hamdir. Falsafaning predmeti shubhasiz yana falsafaning o‘zini, uning tarixini o‘rganish masalasini ham o‘z ichiga oladi.
Har qanday falsafa dunyoqarashdir. (Falsafa olamga va odamga nisbatan eng umumiy qarashlarning yig‘indisi hisoblanadi). Lekin har qanday dunyoqarash falsafiy emasdir. “Dunyoqarash” tushunchasi “falsafa” tushunchasiga nisbatan kengroqdir. Dunyoqarash falsafadan tashqari yana afsonaviy, badiiy, diniy va boshqa qarashlarni ham o‘z ichiga oladi.
Dunyoqarash, shu jumladan falsafa olamni in’ikos etishning mahsulidir. Biroq bu in’ikosning chuqurlik darajasi, ko‘lami turlicha bo‘lishi mumkin. In’ikosning eng elementar ko‘rinishi sezgi darajasida sodir bo‘ladi. Bu dunyoqarashga tadbiq etilganda dunyoni sezish va dunyoni mushohada etishni bildiradi. In’ikosning navbatdagi ko‘rinishi - idrok va tasavvurdir. Bunday darajadagi dunyoqarash asosan hissiy tajriba bilan chegaralanadi, bu yerda hissiyot va idrok aql ustidan ustivorlik qiladi. Tushuncha yordamida amalga oshirilgan in’ikos tufayli dunyoqarash shakllanadi, chunki voqea va hodisa, jarayonlarning qonuniyatlari va mohiyatini ochishda tushuncha alohida o‘rin egallaydi. Tushuncha orqali in’ikos abstrakt tafakkur va nazariy bilish bilan bog‘lanadi. Tushuncha olamni eng chuqur aks ettiradi.
Dunyoqarash olamga va unda insonning o‘rni, kishilarning o‘z atrofidagi voqelikka va o‘z-o‘ziga nisbatan qarashlari tizimi bo‘lib, unda bilimlar, e’tiqodlar, kayfiyatlar, intilishlar, orzular, qadriyatlar, me’yorlar, ideallar, maslaklar va h.k.lar uyg‘un tarzda ishtirok etadi. Dunyoqarashda jamiyatda shakllangan falsafiy, ilmiy, diniy, siyosiy, axloqiy, huquqiy, estetik bilimlar, qarashlar o‘z aksini topadi.
Dunyoqarashning strukturasida to‘rtta qatlam mavjud:
Birinchi tarkibiy qism - bilish. U kundalik, professional, ilmiy va h.k. bilimlarning yig‘indisiga suyanadi; Ikkinchisi - qadriyatli-me’yoriy qatlam. Bu o‘z ichiga qadriyatlar, ideallar, e’tiqodlar, maslaklar, me’yorlar, ko‘rsatmalarni oladi; Uchinchisi - axloqiy-irodaviy qatlam. Bilimlar, qadriyatlar va me’yorlar kishilarning amaliy hatti-harakatlarida yuzaga chiqishi uchun ular emotsional-irodaviy jihatdan o‘zlashtirilishi, shaxsiy qarashlarga, e’tiqodlarga, maslaklarga aylanishi zarur, shuningdek faoliyat uchun muayyan ruhiy yo‘l-yo‘riq ko‘rsatmoq rolini o‘ynashi kerak. Ana shunday yo‘l-yo‘riqning shakllanishi dunyoqarashning emotsional-irodaviy qalami orqali amalga oshiriladi; To‘rtinchisi - amaliy qatlam. Dunyoqarash nafaqat nazariy bilimlar, qadriyatlar, e’tiqodlar, maslaklar, balki shu bilan birga insonning konkret shart-sharoitda ma’lum hulq-atvorni amalga oshirish uchun real tayyorgarlik darajasi hamdir. Amaliyotsiz dunyoqarash abstrakt, mavhum bo‘lib qoladi.
Demak, dunyoqarash insonning olamga munosabatini belgilaydigan, uning xulq-atvorini yo‘naltiradigan va tartibga solib turishda namoyon bo‘ladigan qarashlar, baholar, meyorlar va maqsadlar yig‘indisidir.