1-Mavzu: Falsafaning fan va dunyoqarashga doir mohiyati Reja

Dunyoni idrok etish – bu atrof borliqni ideal obrazlarda tasavvur qilishdir. 
Dunyoni idrok etish to‗g‗ri yoki noto‗g‗ri bo‗lishi, ya‘ni borliqqa mos kelmasligi 
mumkin. Bu holda borliq noto‗g‗ri tasavvur qilinadi yoki illyuziyalar, suv parilari, 
alvastilar, kentavrlar haqidagi tasavvurlarga o‗xshash fantaziyalar paydo bo‗ladi.
Dunyoni tushunish – insonning va uni qurshagan dunyoning mohiyatini aniqlash, 
shuningdek tabiatda yuz beruvchi voqea va jarayonlarning o„zaro aloqalarini 
tushunishga qaratilgan aqliy-bilish faoliyatidir.
Dunyoni sezish va qisman (elementar shakllarda) dunyoni idrok etish nafaqat 
insonga, balki hayvonlarga ham xos bo„lsa, dunyoni tushunish esa faqat 
odamlarga xos xususiyatdir.
Dunyoqarashning tarixiy shakllari. Turli davrlar bilishni yanada teranlashtirdi 
va inson dunyoqarashini kengaytirdi. Shunga mos ravishda oddiy (empirik) 
dunyoqarash ham boyib bordi, uning negizida o‗zini o‗zi tashkil etish qonunlariga 

---

muvofiq yanada murakkabroq tuzilmalar asta-sekin shakllandi va bu pirovard 
natijada dunyoqarashning alohida shakllari yoki, tarixiy tiplari farqlanishiga olib 
keldi.
Tarixan dunyoqarashning dastlabki shakllari mif va din, falsafa va fan bo‗lib, bu 
hol insoniyat tadrijiy rivojlanishining umumiy mantiqi bilan mushtarakdir. 
Ko‗nikmalar, tajriba va oddiy bilimlar to‗planishiga qarab, nafaqat ularni avloddan 
avlodga o‗tkazish muammosi yuzaga kelgan, balki ibtidoiy odamlarning 
dunyoqarashi ham murakkablashib borgan. Bu dunyoqarash rivojlanishining 
muayyan bosqichida, to‗plangan bilimlarning «yuqori bosqichiga» etilgach, boshqa 
har qanday murakkab tizimda bo‗lganidek, dunyoqarashda ham o‗zini o‗zi tashkil 
etish qonunlari amal qila boshlagan.
Masalan, bu hodisaning mohiyatini yaxshiroq tushunish uchun shaxsiy 
kutubxonada kitoblar yig„ilishi bilan bog„liq misolga murojaat etish o„rinli 
bo„ladi. Mazkur kutubxonada kitoblar bir nechta bo„lsa, ularni tizimga solish talab 
etilmaydi, ular qaerda yotgani va ularning o„zaro munosabati qandayligi ham 
ahamiyat kasb etmaydi. Kutubxona hajmi o„nlab kitoblar bilan o„lchangan 
taqdirda esa, ulardan foydalanishga qulaylik yaratish uchun kitoblarni muayyan 
tarzda joylashtirish, tizimga solish talab etiladi. Kitoblar soni qancha ko„p bo„lsa, 
ular bilan ishlash shuncha oson va qulay bo„lishi uchun ularni tasniflash, tartibga 
solish, ruknlarga ajratish tizimi shuncha murakkab bo„ladi. 
Ibtidoiy odamlarning ancha rivojlangan dunyoqarashida o‗zini o‗zi tashkil etish 
qonunlariga muvofiq ayni shunday tartiblilik dastavval mif hamda dinning ilk 
shakllari ko‗rinishida vujudga keldi.