1-Mavzu: Falsafaning fan va dunyoqarashga doir mohiyati Reja

 Dunyoqarash olamni diniy, falsafiy, ilmiy bilish shakli. Ayni shu davrdan 
boshlab insonning ancha rivojlangan dunyoqarashi shakllangani haqida va 
umuman to‗plangan bilimlar, amaliy ko‗nikmalar, vujudga kelgan qadriyatlar, o‗zi 
va o‗zini qurshagan dunyo haqidagi tasavvurlar majmui sifatidagi odamlar 
dunyoqarashi to‗g‗risida ishonch bilan so‗z yuritish mumkin.
Hayot tajribasi va empirik bilimlar asosida shakllanadigan dunyoqarash oddiy yoki 
empirik dunyoqarash deb ataladi va insonning dunyo haqidagi tasavvurlarining 
qismlarga ajralmagan, tizimsiz majmui sifatida amal qiladi. U har qanday 
dunyoqarashning negizi hisoblanadi va odamlarga kundalik hayoti, faoliyatida yo‗l 
ko‗rsatib, ularning xulq-atvori, aksariyat qilmishlarini belgilab, muhim regulyativ 
funksiyani bajaradi.
Keng ma‘noda, dunyoqarash – insonning o‗zini qurshagan borliqqa va o‗z-o‗ziga 
bo‗lgan munosabatga nisbatan yondashuvlar tizimi, shuningdek odamlarning 
mazkur yondashuvlar bilan belgilangan hayotiy ideallari, e‘tiqodlari,, bilish va 
faoliyat tamoyillari, qadriyat va mo‗ljallaridir.
Shu tariqa ta‘riflanadigan dunyoqarash faqat insonga xos bo‗lib, bu unda 
shakllangan ong va oqilona faoliyat mavjudligi bilan bog‗liqdir. Bunda inson 
nafaqat tushunchalar yaratish va mulohaza yuritish, xulosalar chiqarish va 
qoidalarni ta‘riflash qobiliyatini kasb etadi, balki tayyor bilimdan yangi bilim olish 
uchun foydalana boshlaydi. Insonning bunday faoliyatini, uning ijodiy faolligini 
tavsiflovchi aql odamzot va jamiyat evolyusiyasini jadallashtirishning qudratli 
omiliga aylanadi va pirovardda insonni hayvondan ajratish imkonini beruvchi 
asosiy belgi sifatida amal qiladi.
Dunyoqarashda ijtimoiy muhitning roli. Aql paydo bo‗lishi bilan inson o‗zini 
fikrlovchi mavjudot sifatida anglay boshlaydi, unda o‗z «meni» va o‗zgalar haqida 
tasavvuri shakllanadi va rivojlanadi. Shu tariqa u o‗zini va o‗zini qurshagan 
borliqni anglaydi, o‗zi va boshqa odamlarni, o‗zi va tashqi muhitni farqlaydi, ilgari 
o‗ziga ma‘lum bo‗lmagan dunyoning yangi va yangi jihatlarini idrok etadi. Bunday 
qarashlar insonning o‗zi va o‗zini qurshagan borliq haqidagi tasavvurlari majmui 
sifatida shakllanadigan dunyoqarash negizini tashkil etadi. Bunda inson o‗ziga 
ma‘qul va noma‘qul narsalarni farqlaydi, baholar beradi, ustuvorliklar tizimini 
yaratadi va muayyan maqsadlarga erishishda tegishli tarzda ish ko‗radi.
1
Кузнецов Б.Г. Алберть Эйнштейн. Жизнь, смерть, бессмертие. – М., 1980. – 414-б.

---

Demak, dunyoqarashda bilish, qadriyatlarga munosabat va xulq-atvorni