1-mavzu: falsafaning prеdmеti va asosiy mavzulari. Falsafiy dunyoharash. (2 soat)

3-masala. hukm predmetga ma'lum bir hossaning, munosabatning hosligi yoki hos emasligini ifodalovchi tafakkur shaklidir.
hukmning asosiy vazifasi predmet bilan uning hususiyati, predmetlar o'rtasidagi munosabatlarni kursatishdir. Ana shuning uchun ham u doimo tasdiq yoki inkor shakldagi fikrdan iborat bo'ladi. Fikr yuritish jarayonida biz predmet va hodisalarning oddiy, tashqi hususiyatlari bilan birga ularning ichki, zaruriy boqlanishlarini, munosabatlarini bilib boramiz. Predmet va hodisalarning hususiyatlarini ketma-ket urganib, ular qaqida turli abstrakciyalar hosil kilamiz. Bu abstrakciyalar hukmlar yordamida ifodalanadi. Bilimlarimiz turlicha bo'lgani uchun, ularni ifodalaydigan hukmlar hamhar hil bo'ladi. Ba'zi hukmlarda anik, tekshirilgan bilimlar ifodalansa, boshqalarida hususiyatning predmetga hosligi tahmin qilinadi, ya'ni noanik bilimlar ifodalanadi.
hukmlar nisbatan tugal fikrdir. Unda konkret predmet bi­lan uning konkret belgisi qaqida bilim ifoda qilingan buldi.
hukmlar voqelikka mos kelish darajasiga ko'ra chin, hato va noanik (ehtimol, tahminiy) bo'ladi. Ob'ektiv voqelikka mos kelgan, uni to'qri ifodalagan hukmlar chin, mos kelmaganlari hato bo'ladi. Ayni vakdda chinligini ham, hatoligini ham aniqlab bo'lmaydigan hukmlar - noanik hukmlar mavjuddir.
hukmlar tilda gaplar orqali ifodalanadi. hukm mantiqiy kategoriya bo'lsa, gan grammatik kategoriyadir. hukmlar asosan darak gan orqali ifodalanadi. Faqat darak gaplardagina fikr tasdiq yoki inkor qolda bo'ladi.
Masalan, «Vaqt orkaga kaytmaydi», «qayot-bu harakat» kabi gaplar hukmni ifoda qiladilar.
hukmlar tuzilishiga ko'ra oddiy va murakkab bo'ladi. Oddiy deb tarkibidan yana bir hukmni ajratib bo'lmaydigan mulohazaga aytiladi. Tarkibidan ikki yoki undan ortik hukmni ajratish mumkin bo'lgan mulohazalarga murakkab hukm deyiladk. Masalan, «Mantiq ilmini o'rganish to'qri fikrlash madaniyatini shakllantiradi» degan mulohaza oddiy hukmni ifodalaydi. «Mantiq ilmi tafakkur shakllari va qonunlarini urganadi», degan mulohaza murakkab hukmdir. Bu mulohazaning tarkibi ikki kismdan: «Mantiq ilmi tafakkur shakllarini urganadi» va «Mantiq ilmi tafakkur qonunlarini urganadi», degan ikki oddiy hukmdan iborat.
Mulohaza (hukm) tarkibida mantiqiy ega va mantiqiy kesimni ajratib kursatish mumkin. Mantiqiy ega-sub'ekt (S) fikr qilinayotgan predmet va hodisani bildiradi. Mantiqiy kesim-predikat (R) predmetga hos hususiyatni, munosabatni bildiradi. Predikatda ifodalangan bilimlar hisobiga sub'ekt qaqidagi tasavvur boyitiladi. hukmning sub'ekt va predikati uning terminlari deb ataladi.
hukmning uchinchi zaruriy elementi mantiqiy boglamadir.U sub'ekt va predikatni bir-biri bilan boglaydi, natijada hukm hosil bo'ladi. Oddiy katьiy hukmning formulasi quyidagicha yoziladi: S-P.