1-Mavzu: Fanga kirish. Fanning maqsadi va vazifalari

Sanoat mahsulotlari deganda ishlab chiqarish sanoatining alohida
mahsulotlari yoki mahsulotlari majmuasi tushuniladi. Sanoat mahsulotlari ikki
sinfga bo’linadi (1.1-rasm):
1-chi sinf – foydalanishda sarf bo’luv mahsulotlari;
2-chi sinf – o’z resursini sraflovchi mahsulotlar.

---

Bu sinflar esa o’z navbatida 5 guruhga bo’linadi.
1.1-rasm. Sanoat mahsulotlarining sinflanishi.
I guruhga – xom-ashyo, tabiiy yonilg’i (foydali qazilmalar, tabiiy qurilish
materiallari, qimmat baho toshlar, minerallar va h.k.)lar tegishlidir.
II guruhga – materiallar (yonuvchi-moylovchi materiallar, tekistil, yengil,
og’ir va boshqa sanoat uchun materiallar, o’rmonchilik materiallari, elektr va
radiotexnika va sanoati materiallari va h.k.)
III guruhga – sarf bo’luvchi mahsulotlar (oziq-ovqat mahsulotlari, dori-
darmon vositalari va h.k.).
IV guruhga – ta’mirlanmaydigan mahsulotlar (radiotexnika elementlari –
masalan, rezistorlar, kondensatorlar va boshqalar; mashinasozlik elementlari
mahsulotlari – masalan, gaykalar, boltlar, tishli g’ildiriklar va boshqalar;
dvigatellar va bir martalik foydalaniladigan harakatlanuvchi qismlar; pirotexnika
mahsulotlari va boshqalar).
V guruhga – ta’mirlanadigan mahsulotlar (radiotexnik qurimalar, texnologik
va sinov qurilmalari, qishloq xo’jalik va transport mashinalar, va turli xil
maqsadlarga mo’ljallangan kompleks va optik-mexanik tizimlar).
Sanoat mahsulotlarining birinchi sinfiga I, II, III; ikkinchi sinfiga esa IV, V
guruhlari mansubdir.
Mahsulot belgisi deganda mahsulotning har qanday xossalari va
holatlarining miqdoriy va sifat tavsiflari tushuniladi. Sifat belgisiga materialning
rangi, buyumning shakli, detalning sathida himoya va bezak uchun ma’lum
Sanoat mahsulotlari
O’z resursini
sarflovchi
Foydalanishda sarf
bo’luvchi
Xom –
ashyo va
tabiiy
Material
lar va
oziq –
ovqatlar
Ta’mirla
nmaydig
an
Sarflanu
vchi
buyumla
r
Ta’mirla
nadigan
buyumla

---

qoplamalarning bo’lishi, prokatning yon tomoni (burchak, tavr, shvellar va shunga
o’xshashlar), mahsulot detallarining biriktirish usullari (payvandlash, yopishtirish,
parchalash va shunga o’xshashlar), sozlash usullari (qo’lda, yarim avtomatik,
avtomatik va shunga o’xshashlar) kiradi.
Sifat belgilari orasida mahsulot sifatini boshqarishda katta ahamiyatga ega
bo’lgan statistik nazoratda qo’llanuvchi muqobil belgisi bo’lib, faqatgina ikkita bir
– birini inkor qiluvchi imkoniyatlari bo’lishi mumkin. Masalan, buyumlarda
yaroqsizlikning borligi yoki yo’qligi, detallarda himoya qatlami borligi yoki
yo’qligi va shunga o’xshashlar.
Mahsulotning miqdoriy belgisi uning parametridir. Mahsulot sifati o’zining
ko’rsatkich alomati bilan ifodalanadi.