1-мавзу: “глобал иқтисодий ривожланиш” фанининг предмети ва услубиёти ҳамда вазифалари

Nizamov A.N., Ergashev I.I.
GLOBAL IQTISODIY RIVOJLANISH
O„quv qo‘Uanma
M
X. Rahimova N. Isroilov O. Shukurov
uharrir Musahhih Texnik muharrir
ISBN 978-9943-5943-3-3
2021-yil 17 dekabrda tahririy-nashriyot bo‘limiga qabul qilindi. 2021-yil 22 dekabrda original-maketdan bosishga ruxsat etildi. Qog‘oz bichimi 60x84.1/16. “Times New Roman” garniturasi. Offset qog‘ozi. Shartli bosma tabog‘i - 14,0.
Adadi 50 nusxa. Buyurtma № 587
SamDU tahririy-nashriyot bo‘limida chop etildi.
140104, Samarqand sh., Universitet xiyoboni, 15.

⁴ Xodiyev B., Shodmonov Sh. Iqtisodiyot nazariyasi (darslik). - T., «Barkamol fayz-media» nashriyoti, 2017.
8

4. 
   rasm. Jahon iqtisodiyoti globallashuvi jarayonlari natijalari
   

5. 
   rasm. Globallashuvning asosiy jihatlari⁹
   

Juda ko‘p manbalar shundan guvohlik beradiki, ahyon-ahyonda tartibsiz tabiatdagi natural tovar ayirboshlash ko‘rinishdagi munosabatlar o‘rniga astasekin antik davr (eramizdan avvalgi I minginchi yillar - eramizning I minginchi yillarining o‘rtalari)ga xos bo‘lgan tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi asosidagi doimiy xo‘jalik aloqalari vujudga keladi.
O‘rta asrlarning boshida xalqaro iqtisodiy munosabatlarning ilgarilanma harakatida iqtisodiyotning yalpi naturallashuvi, mulkning korporativ-tabaqalangan tuzilmasi va ijtimoiy munosabatlarning sakralizatsiyasiga asoslangan orqaga chekinishni keltirib chiqardi. Biroq shaharlarning o‘sishi va savdo-sudxo‘rlik kapitalining rivojlanishi Buyuk geografik kashfiyotlar ochilgan davrda mamlakatlar o‘rtasida iqtisodiy sohadagi aloqalarning misli ko‘rilmagan darajada kengayishiga va Evropadagi etakchi davlatlar: Ispaniya, Portugaliya, Gollandiya, Frantsiya va Britaniyaning kolonial imperiyalarini tashkil topishiga poydevor yaratdi.
Aynan ana shu omil, shuningdek, ishlab chiqarish, transport va aloqa vositalarida ulkan olg‘a siljishni ifodalagan XVIII asrning oxiri XIX asrning boshlaridagi sanoat to‘ntarishi (inqilobi) zamonaviy ko‘rinishdagi xalqaro iqtisodiy munosabatlarning shakllanishi uchun zarur bo‘lgan muhit sifatida global iqtisodiy makrotizimni yuzaga kelish jarayoniga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatdi. SHunday qilib, insoniyatni XIX-XX asrlar bo‘sag‘asida taraqqiyotning industrial davriga o‘tishi an’anaviy ko‘rinishdagi hududiy xo‘jalik tizimlari evolyutsiyasidan oldingi davrga

2. 
   rasm. Global rivojlanish prognozi¹¹
   

So‘nggi yillarda turli davlatlarning iqtisodiy globallashuvga moslashuvida turli muammolar vujudga kelmoqda. Bu muammo rivojlanayotgan mamlakatlarning, shu jumladan o‘tish iqtisodiyotli mamlakatlarning jahon xo‘jaligi tizimiga to‘liq integratsiyasida namoyon bo‘lmoqda.
Globallashuv borgan sari o‘z faoliyatini kengaytirayotgan va mustakil xarakterga ega bo‘layotgan moliyaviy bozorlarning rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘lib bormoqda. Globallashuv farovonlik keltirish bilan birgalikda ko‘p imkoniyatlardan maxrum ham etishi mumkin.
Globallashuv jarayonidan ancha uzoq bo‘lgan er kurrasining yarim aholisi, ya’ni 3 milliard kishi, kuniga 2 AQSH dollaridan kam pulga yashashga majbur. BMTning sobiq Bosh kotibi Kofi Annan ta’kidlaganidek, "Globallashuv butun insoniyatga foyda keltirishi mumkinligiga men ishonaman. Ammo ko„rinib turibdiki, ayni kunlarda millionlab odamlar, balki, insoniyatning kopchilik qismi bundan yuz o„girmoqda. Ular hayotlarida globallashuv mevalarining kopligi tufayli emas, balki ozligi yoki butunlay yo„qligi tufayli kambag„aldirlar ".
Hozirda tabiiy ravishda faqat bir mamlakat miqyosida hal qilib bo‘lmaydigan va samarali hal qilinishi lozim bo‘lgan bir qator muammolar vujudga keldi. Mintaqaviy darajadagi texnogen va ekologik salbiy oqibatlarga CHernobilb va Orol fojiasini ko‘rsatish mumkin. Texnika va texnologiyaning rivojlanishi va shu jarayonga moslashmaganligi tufayli ishchilarning bo‘shatilishi va ishsizlikning o‘sishi, ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlarda keskin tus olmoqda. Kambag‘allik, etnik to‘qnashuvlar va boshqa lokal fojialar tufayli aholining ommaviy ravishda migratsiyasi ro‘y bermoqda (Afg‘oniston, Osiyo va Afrikaning alohida mamlakatlari).
Jahon iqtisodiyoti globallashuvi natijasida jahon xo‘jaligi sohalarining bog‘liqligi darajasi o‘zining yangi pog‘onaga ko‘tarilganligidan dalolat bermoqda. O‘zaro bog‘liqlik darajasining oshishi har tomonlama rivojlanishga sabab bo‘lish bilan birgalikda bir qancha xavflarni ham vujudga keltirmoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlar uchun tashqi ta’sir omillari iqtisodiy soha ichida yoki makrodarajadagi xavflar bilan xarakterlanadi.
Tashqi iqtisodiy omillar keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan xavflardan biri

1^ Shavkat Mirziyoyev.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so’zi, 2017 yil 16 yanvar.

2
Xodiyev B., Shodmonov Sh. Iqtisodiyot nazariyasi (darslik). - T., «Barkamol fayz-media» nashriyoti, 2017.

3^Xodiyev B., Shodmonov Sh. Iqtisodiyot nazariyasi (darslik). - T., «Barkamol fayz-media» nashriyoti, 2017.

4

5^ Shodmonov Sh.Sh., G‘afurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi (darslik). - T., «Iqtisod-moliya» nashriyoti, 2010.

6^ Shodmonov Sh.Sh., G‘afurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi (darslik). - T., «Iqtisod moliya» nashriyoti, 2010.