1-Mavzu Haqiqiy sonning moduli va uning xossalar

Segment yuzini hisoblash formulasi.
soni

Aylana uzunligining diametriga nisbati grek harfi (“pi” deb o`qiladi) bilan belgilanadi. Ma’lumki, aylana uzunligining o`z diametriga nisbatini butun son bilan ham, kasr son bilan ham ifodalab bo`lmaydi.

irrotsional sondir. Uning taqribiy qiymati; ga teng.
(o`zb.: aylana) so`zining birinchi harfi. sonining taqribiy qiymati qadimgi greklargayoq ma’lum edi. sonining eng sodda taqribiy qiymati ni Arximed topgan. Bu qiymat sonining aniq quymatidan 0,002 dan ham kam farq qiladi.
5-Mavzu Aniqmasliklar va ularni ochishga doir misollar yechish


Aniqmasliklar va ularni ochish
1.Aniqmasliklar. limitni hisoblashda funksiyalar ch.kich.f. lar bo’lsa, nisbatga da (0/0) ko’rinishdagi aniqmaslik deyiladi. funksiyalar ch.kat.f. lar bo’lsa, nisbatga da ko’rinishidagi aniqmaslik deyiladi. Xuddi shunga o’xshash aniqmasliklar

limitlarni hisoblashda kelib chiqadi. Bunday hollarda limitlarni hisoblashga aniqmasliklarni ochish deyiladi.
va ( ) ko’rinishdagi aniqmasliklarni ochishda quyidagi xossadan foydalaniladi: va funksiyalar nuqtaning biror atrofidagi hamma nuqtalarda o’zaro teng bo’lsa, ularning dagi limiti ham teng bo’ladi.
Masalan, va funksiyalar ning
dan boshqa hamma qiymatlari uchun teng, chunki

Yuqoridagi xossaga asosan,

bo’ladi, ya’ni

natijaga ega bo’lamiz.
Funksiyalarning limitini topishga bir necha misollar qaraymiz.
1-misol.

ekanligini funksiya limitining ta’rifidan foydalanib isbotlang.
Yyechish. Buni isbotlash uchun o’zgaruvchi miqdor va o’zgarmas miqdor orasidagi farq da cheksiz kichik funksiya ekanligini ko’rsatish kifoya. Demak,

o’zgaruvchi miqdor da cheksiz kichik funksiyadan iborat. SHunday qilib,
.
2-misol.

ekanligini isbotlang hamda va larning qiymatlari jadvali bilan tushuntiring.
Yechish. bo’lganligi uchun cheksiz kichik miqdordir.
ni ayirmaga qo’yib,

natijaga ega bњlamiz.
cheksiz kichik funksiya bo’lganligi uchun ham cheksiz kichik bo’ladi. SHunday qilib, isbot bo’ldi.
Endi yuqoridagi holatni argument, funksiya qiymatlari jadvali bilan ko’rsataylik. Ma’lumki intiladi.

	2	2,5	2,8	2,9	2,99	2,999
	2	4	5,68	6,32	6,9302	6,993002

Bu jadvaldan ko’rinadiki, argumentning 3 ga yaqinlashib boruvchi qiymatlari uchun, funksiyaning mos qiymatlari 7 ga yaqinlashib boradi, ya’ni cheksiz kichik miqdorga ayirmaning ham cheksiz kichik miqdori to’g’ri keladi. Yuqoridagi jadvalda bo’lib, holni qaradik. bo’lib, holni o’quvchiga mustaqil ko’rsatishni tavsiya qilamiz.
3-misol.
limitni hisoblang.
Yechish. Algebraik yig’indining limiti, (5) formula, o’zgarmas ko’paytuvchini limit ishorasidan chiqarish (7) formulalarga asosan:

hosil boʻladi.
Yuqoridagi misolda, limitlarning xossalariga asosan, argument ning o’rniga uning limitik qiymatini qo’yishga olib keldi.
4-misol.
limitni hisoblang.
Yechish. Ikkita funksiya nisbatining limiti (8) formula hamda oldingi misolda foydalanilgan limitlarning xossalarini qo’llasak,

bo’ladi.
Ratsional funksiyaing limitini hisoblash shu funksiyaning argument ning limitik qiymatidagi, qiymatini hisoblashga keltirildi.
Eslatma. elementar funksiyalarning intilgandagi limiti ( aniqlanish sohasiga tegishli) funksiyaning nuqtadagi qiymatiga teng bo’ladi. Masalan,
.
5-misol. limitni hisoblang.
Yechish. da surat ham, maxraj ham nolga aylanib ko’rinish-dagi aniqmaslik hosil bo’ladi.
Surat va maxrajni formula yordamida chiziqli ko’paytuvchilarga ajratamiz. Bunda va lar kvadrat tenglamaning ildizlari. Demak,

bњladi.
6-misol. limitni hisoblang.
Yechish. da ko’rinishdagi aniqmas ifodaga ega bo’lamiz. Bunday aniqmaslikni ochish uchun kasrning surat va maxrajini ning eng yuqori darajalisiga, ya’ni ga bo’lamiz, hamda limitlarning xossalaridan foydalansak

bo’ladi. Bunda lar da cheksiz kichik funksiyalardir.