1-Мавзу: Хулқ атвор иқтисодиёти фанининг моҳияти

Еволюцион биология

Бир пайтлар табиацҳунос ва еволюцион биолог Теодосиус Добжанксй "биологияда еволюция нуридан бошқа ҳеч нарса мантиқий емас" деган (Добжанский, 1973). Ушбу соҳадаги олимлар бир неча ўн йиллар давомида еволюция назарияси бўйича умумий консенсусга еришдилар, баъзида "замонавий синтез" ёки "нео-дарвин синтези" (НДС) деб аталади. Ушбу синтезнинг тўртта асосий хусусияти мавжуд:

1 Мерос - генлар мерос бирлиги бўлиб, ота-онадан авлодга ўтади.

2 Вариация - ҳар қандай популяцияда баъзан "генофонд" деб аталадиган генларнинг хилма-хиллиги мавжуд.

3 Ўзгариш - ота-она генларини аралаштириш (рекомбинация) ва бир авлоддан иккинчисига мутация, натижада насл ота-онадан турли хил генларга ега бўлади.

4 Табиий танланиш - енг яхши яшаш ва кўпайиш қобилиятига ега бўлган популяция аъзоларининг генлари вақт ўтиши билан тарқалиб, устунлик қилади, бу еса атроф-муҳитга мослашишга олиб келади.

1.2.Хулқ-атвор иқтисодиётининг мақсади, бошқа фанлар билан алоқаси

• 
  Еволюцион биология фани билан чамбарчас боғлиқлик фан еволюцион психологиядир. Еволюцион психология нисбатан янги фан бўлиб, у асосан еволюцион биологиянинг бир новдаси ҳисобланади. Барча психологик тушунтиришларни универсал протоколга айлантириш хавфли бўлиши мумкин бўлса-да, биз еволюцион психология емпирик тадқиқотларнинг кўплаб турли хил топилмаларини тушуниш ва боғлашда муҳим ёрдам бериши мумкинлигига ишонамиз. Илм-фаннинг бу соҳасининг асоси, худди бизнинг анатомик ва физиологик тизимлар миллионлаб йиллар давомида табиий танланиш асосида ривожланди, миямизнинг анатомияси ва физиологияси ҳам ривожланди, натижада психологик механизмлар (ЕПМ) пайдо бўлди, улар асосан ақлий мослашувдир. Шунинг учун бизнинг еътиқодларимиз, афзалликларимиз ва қарор қабул қилиш жараёнлари бизнинг нуқтаи назаримиз билан шаклланади
  

1.3. Хулқ-атвор иқтисодиёти типологияси.

• 
  Хулқ-атвор иқтисодиётининг асосий йўналишлари
  
• 
  1. Қарор қабул қилишни тушуниш. Иқтисодий моделлардан фарқли ўлароқ, одамлар реал дунёда қандай қарор қабул қиладилар.
  
• 
  2. Хулқ-атворни ўзгартириш. Хулқ-атвор иқтисодига оид билимлардан хулқ-атворни ўзгартириш учун фойдаланиш.
  
• 
  3. Хулқ-атвор молияси. Хулқ-атвор молияси психологиянинг молиявий амалиётчиларнинг хатти-ҳаракатларига таъсири ва унинг бозорларга кейинги таъсирини ўрганиш билан шуғулланади. Бир қатор тажрибалар орқали Каҳнеман ва Тверский (1979) истиқболлар назариясини ишлаб чиқдилар. Уларнинг тадқиқотлари шуни кўрсатадики, одамлар башорат қилишда сўнгги тажрибага жуда катта аҳамият беришади. Бу хотира бузилиши деб аталади. Одамлар, шунингдек, ўз еътиқодларининг аниқлигини ортиқча баҳолашга мойилдирлар, бу одатда ҳаддан ташқари ишонч деб аталади.
  

• 
  • Психологик, социологик ёки институционал турдаги бўлишидан қатъий назар, гипотезалар сабаб ва башоратли таҳлил учун муҳим аҳамиятга ега. Нима учун одамлар ўзларининг когнитив қобилиятлари ва атроф-муҳитдаги чекловларни ҳисобга олган ҳолда ўзларини шундай тутишларини тушуниш муҳимдир.
  
• 
  • Когнитив имкониятлар, ахборот оқими, маданият, таълим ва муассасалар ақлли қарорлар қабул қилишга қандай таъсир қилишини тушуниш муҳимдир.
  
• 
  • Хулқ-атвор иқтисодиётининг муҳим таркибий қисми бу ҳақиқий хатти-ҳаракатни яхшироқ акс еттирувчи моделларни яратишдир. Бундай хатти-ҳаракатлар неоклассик бўлмаган ҳолда ҳам оқилона бўлиши мумкин.
  
• 
  • Шу муносабат билан хулқ-атвор иқтисодчилари ва иқтисодчи психологлар експериментлар ўтказадилар ва одамларнинг танловлари ва бу танловлар қандай амалга оширилаётганлигини аниқлаш ва улар анъанавий асосий иқтисодий доноликдан қай даражада четга чиқишларини аниқлаш учун емпирик машқлар билан шуғулланадилар.