1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

Ilmiy tadqiqotning takomillashuviga ta ’sir ko ’rsatuvchi nochiziqli 
tafakkur, ijodning attraktor holati, ijodiy faoliyatdagi bifurkasion o ’zgarish 
hamda fluktuasion ta ’sirlar masalasi ham e ’tibordan chetda qolgan. Shu 
nuqtai nazardan, ilmiy tadqiqotning mazkur jihatlariga e’tibor berish uning 
haligacha ochilmagan qirralarini izlab topishga yordam beradi. Buning uchun awalo 
ilmiy tadqiqotga daxldor har bir tadqiqotlardagi qo‘llanilgan usul, vosita, texnika va 
texnologiyalami o‘rinli birlashtirish, fanlararo uzviy uyg‘un tadqiqotlami to‘g‘ri 
yo‘Iga qo‘yish lozim. 
Ilmiy tadqiqotning manbai bo‘lgan yangi nazariy bilimlar va texnologiyalar 
o‘zaro muvofiqlashgan holda ilmiy-metodologik tizimni yuzaga keltiradi. Shu 
ma’noda, har qanday ijodiy muhitda yangi bilimga ega bo‘lish darajasi cheklangan 
77
Егоров A.B. Теория познания и проблема интуиция. Автореф. дис... .канд филос. наук. -М., 1973. -18 с. 

---

bo‘lsa, uning faolligi past darajaga tushib qolishini ta’kidlab o‘tishni lozim deb 
topdik. Bunday ilmiy sayozlashish ilmiy faoliyatdagi dogmalashuvni yoki 
bo‘rttirilgan ilmiy fundamentalizmni shakllantirish mumkin, ya’ni eski ilmiy 
andazalarga, me’yorlarga moslashib undan chiqib ketolmaslik haqiqatni bilishdagi 
konkret dalil va voqelikni aniqlashga to‘sqinlik qiladi. Ilmiy ijodda ushbu yo‘l bilan 
nafaqat aniq bir ilmiy maqsad to‘g‘ri tanlab olinadi, balki unga etishish uchun bir-
biriga adekvat bilimlar ham inkor qilinadi. Oqibatda esa, yangi bilimlarga emas, 
balki eskilik sarqitlariga suyanib qolish holatlari ko‘p uchraydigan bo‘lib qoladi. 
Shuning uchun ham bunday muammoli holatlarning oldini olishda noan’anaviy 
yonda- shuvlardan samarali foydalanish dolzarb hisoblanadi. 
V.A.Lektorskiy ilmiy-tadqiqot faoliyati masalasining klassik va noklassik 
epistemologiya doirasida tahlil qilib, inson bilimining o’sib borishi ko‘proq uning 
ijodiy faoliyatda qo‘lga kiritgan yangiliklarga bog‘liq ekanligini asoslab beradi
78
. 
Biroq bu faoliyatda faqat yangi g‘oyalar emas, balki ulaming vorisiylik tamoyiliga 
mos keladiganlari ham e’tiborga olinishi kerak. Bu esa ijodiy izlanishlardagi 
pragmatik kamchiliklami bartaraf etishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
N.Kiryushin ham ijodiy faoliyat masalasining kognitiv-evolyusion tahliliga 
e’tibor qaratib, u ko‘proq amaliy xarakter kasb etadigan ijodiy omillaming 
bosqichma-bosqich o‘zgarishiga bog‘liq ekanligini ta’kidlaydi
79
. 
Ilmiy-tadqiqot faoliyatini to‘g‘ri va samarali yo‘lga qo‘yishda insonning 
yuqori saviyasi tadqiqot jarayonida tez qaror chiqara olishi, bir vaziyatdan 
ikkinchisiga tez ko‘nika olishida namoyon bo‘ladi. Shuning uchun ilm-fan, siyosat, 
iqtisodiyot, ijtimoiy-madaniy hayotda ilmiy-ijodiy faoliyat ahamiyatining oshib 
borishi insonning ilmiy salohiyat darajasini yorqinroq aks ettiradi. Bu esa insonning 
ijodiy fikrlash darajasi, ruhiy zo‘riqishlardan ozod bo‘lishiga olib keladi. Ma’lumki, 
XX asrda ilmiy-ijodiy faoliyatning yangi yo‘nalishlari vujudga keldi. Ulaming 
umumiyligi bir tomondan, antropologik xususiyatida; ikkinchi tomondan - ba’zi 
hollarda ilmiy boMmagan qarashlar namoyon bo‘ladi. 
Ilmiy tadqiqotda qarama-qarshi bo‘lmagan me’yoriy tizimlar yoki ulaming 
qismlari doirasida farqlanadigan intellektual faoliyatning shakllari muhim rol 
o‘ynaydi va tizimning ijodiy rivojida turli ahamiyat kasb etadi, bundan tashqi 
me’yoriy faoliyatning ijodiy xarakteri umuman muammoli bo‘lib qoladi. Ilmiy 
tadqiqotga xos me’yoriy faoliyatning ijodiy xarakteri ko‘rilayotgan holatda shubha 
uyg‘otmaydi, chunki bunda moddiylikning me’yoriy innovatsiyalari hosil boMadi, 
ya’ni me’yor tadqiqot jarayonida, ilmiy-tadqiqot jarayonida yangi konseptual 
elementlar yoki yangi ijodiy tizimlami ishlab chiqishiga turtki boiadi. Shakllangan 
yangi ilmiy g‘oya yoki nazariya doirasida umumiy holda faqat me’yoriy faoliyat har 
doim ijodiy xarakter kasb etadi. Darhaqiqat, reallikda istalgan me’yoriy faoliyat bir 
vaqtda ham konstruktiv, ham destruktiv bo‘lishi ham mumkin. Destruktivlik ilmiy- 
ijodiy faoliyat universallik va yaxlitlikni ta’minlaydi, shuningdek, ijobiy 
faoliyatning muqobillariga nisbatan negativ tanqidiy yondashuvni shakllantiradi. 
Ilmiy-ijodiy faoliyatning me’yori nostandart ijodiy xatti- harakat bilan shakllanadi. 
78
Лекторский Д.А. Субъект. Объект. Познание. - М.: Наука, 1980. -280 с. 
79
Кирюшин А.Н. Феномен свободы и проблема эго концептуализации Н Вестник ТГУ. Тамбов: Изд-во ТГУ 
им Г.Р. Державина, 2004, Выпуск 2. - с. 74-76. 

---