1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

inson va jamiyat singari murakkab obektlargacha) har xil, hatto qarama-qarshi 
bilimlar (nazariyalar, konsepsiyalar, yondashuvlar)ni birlashtirish asosida 
nisbatan to ’la tavsiflanadi. Fizikadagi korpuskulyar-to‘lqinli dualizm yoki ruh va 
tana haqidagi ta’limot (din), haqiqatning ikkiyoqlamaliligi haqidagi ta’limot (Ibn 
Rushd), insonni tavsiflashda moddiy va ruhiy substansiyalar (Dekart), lingvistika va 
kulturologiyada sinxronik va diaxronik yondashuvlar, fan metodologiyasi va 
tarixida intemalistik va ekstemalistik yondashuvlar shular jumlasidandir. Ko‘rinib 
turganidek, ayni bir obekt to‘g‘risidagi turli bilimlaming to‘ldiruvchanligi g‘oyasi 
qadimdan ma’lum. «To‘Idiruvchanlik tamoyili»ni aniq shaklda ta’riflash esa yana 
N. Bor nomi bilan bog‘lanadi: «Klassik fizikaning juftdosh tushunchalarini yanada 
yaxshiroq tushunish uchun Nils Bor «to‘Idiruvchanlik» tushunchasini ilmiy 
muomalaga kiritdi. U zarra manzarasiga va to‘lqin manzarasiga ayni bir voqelikning 
bir-birini to‘ldiruvchi tavsiflari deb qaradi. Ulaming har biri faqat qisman haqiqiy 
bo‘lib, qo‘llanilishi cheklangandir»
3
. 
Ilmiy nazariyalami profileratsiya qilish tamoyili (yoki P. Feyera- bendning 
ilmiy bilishning anarxistik nazariyasi). Nazariy g‘oyalaming soni va rang-barangligi 
bilan obektni mukammal bilish imkoniyati ortib borishini nazarda tutadigan mazkur 
tamoyilni «kvadratga ko‘paytirilgan to‘ldiruvchanlik tamoyili» deb nomlash 
' Антонов A.H. Преемственность и возникновение нового знания в науке. М.: Изд-во МГУ, 1985. - С. 171.
2
Бутлеров А.М. Сочинения. М., 1953. Т.1.-С. 640.
3
Капра Ф. Дао физики. СПб. «Орис», 1953 -С. 304.

---

mumkin. Mazkur tamoyil absurd darajasiga yetkazilgan to‘Idiruvchanlik tamoyilga 
o‘xshab ketsa- da, murakkab obektlami bilishda (masalan, «Inson va barcha mavjud 
yondashuvlar, nazariyalar, yo‘nalishlar, maktablar, ta’limotlar» muammosini 
oladigan bo‘lsak) o‘zining layoqatliligini ko‘rsatadi.