1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

Muvofiqlik tamoyili. Ilmiy bilishning mazkur sohasidagi bilimlarni yangi 
tamoyillar (g‘oyalar, konsepsiyalar, nazariyalar) asosida tizimga solish bu 
sohadagi «eski» bilimni ushbu tizimning unsuri sifatida (xususiy hodisa, eng 
so‘nggi hodisa sifatida va sh.k.) o‘z ichiga olishi lozim. Masalan, relyativistik 
mexanika jismlar past tezlikda harakatlanganida Nyutonning klassik 
mexanikasiga o ’tadi. 
Ilmiy bilish metodologiyasida muvofiqlik tamoyilining shakllanishi odatda N. 
Bor nomi bilan bog‘lanadi. Vaholanki, muvofiqlik tamoyili g‘oyalari turli shakllarda 
undan oldin ham ilgari surilgan. Adabiyotlarda, jumladan, shunday deb ko‘rsatiladi: 
«Nils Bor 1913-yilda mashhur «muvofiqlik tamoyili»ni ta’riflab berdi. Mazkur 
tamoyil nurlanishning klassik nazariyasi bilan kvant nazariyasi o‘rtasida qonuniy 
munosabat o‘matdi. U atom nazariyasining rivojlanishida shu qadar muhim rol 
o‘ynadiki, A. Zommerfeld N. Boming «muvofiqlik tamoyili»ni «sehrli 
tayoqcha» deb ta rifladi» 
1
. Ammo o‘tgan asrga nazar tashlaydigan bo‘lsak, 
shunga o‘xshash g‘oyalami Butlerovda ham uchratishimiz mumkin. U, jumladan, 
shunday deb yozadi: «Kimyoviy energiya va atomlar harakatining tabiatini tushunib 
yetsak, mexanika qonunlari bu yerda ham amal qila boshlasa, kimyoviy tuzilish 
haqidagi ta’limot kimyoning eski nazariyalari singari o‘z ahamiyatini yo‘qotadi. 
Ammo u faqat yo‘qolish uchun emas, balki o‘zgargan shaklda yangi, yanada keng 
qarashlardan o‘rin olish uchun o‘z ahamiyatini yo‘qotadi»
2
. 
Mazkur tamoyil aksariyat hollarda ilmiy va noilmiy bilimni farqlashga 
ko‘maklashadi. 
To‘Idiruvchanlik 
tamoyili. 
Tadqiqotning 
ko 
’pgina 
obektlari 
(mikrodunyoning elementar zarralarga o‘xshash eng oddiy obektlaridan tortib to