1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

Biografik va avtobiografik metodlar yordamida i yoki bu kishining hayot 
uo’li o’rganiladi. 
Sosiometriya metodi—ijtimoiy hodisalami o ’rganishda matematika 
vositalaridan foydalanishdir. Undan ko‘pincha «kichik guruhlar»ni va ulardagi 
shaxslararo munosabatlami o‘rganishda foydalaniladi. 
O’yin metodlari-boshqaruv qarorlarini ishlab chiqishda qo‘lla- niladi. 
Imitasion o‘yinlar (ishbilarmonlik o‘yinlari) va ochiq o‘yinlar (ayniqsa, nostandart) 
vaziyatlami tahlil qilishda farqlanadi. 0’yin metodlari orasida psixodrama va 
sosiodrama alohida o‘rin tutadi. Ularda ishtirokchilar muayyan individual va 
gruppaviy vaziyatlami ko‘rib chiqadilar. 
3.Hozirgi zamon metodlari: abduksiya kumatoid, keys stadis, evristika. 
«Kumatoid», «case studiyes», «abduksiya» tushunchalari an’anaviy metodologik 
tushunchalar mhida tarbiyalangan odamga erish tuyulishi mumkin. Ammo aynan 

---

ular metodologiyaning hozirgi rivojlanish bosqichining o‘ziga xos xususiyati ilmiy 
muomalaga mutlaqo yangi tushunchalami kiritish bilan bog‘liq ekanligini 
ko‘rsatadi. Mazkur tushunchalaming aksariyati muayyan (xususiy) fanlar sohasi 
bilan bog‘liq. Bunday tushunchalar qatoriga hozirda ancha mashhur bo‘lgan 
bifurkatsiya, 
«fluktuatsiya», 
«dissipatsiya», 
«attraktor» 
tushunchalarini, 
shuningdek, «kumatoid» (yunoncha-to‘ lqin) degan innovasion tushunchani kiritish 
mumkin. 
Kumatoid - suzayotgan obektni anglatadi va obektlaming tizimli 
xususiyatini aks ettiradi. U vujudga kelishi, hosil bo ’lishi, shuningdek, yo‘qolishi, 
parchalanishi mumkin. U o‘zining barcha elementlarini birvarakay emas, balki 
o’ziga xos «hissiy, o‘ta hissiy» tarzda namoyon etadi. Masalan, tizimli obekt-o‘zbek 
xalqini ma’lum vaqt, makon bo‘lagida ifoda etish va mahalliylashtirish mumkin 
emas. Boshqacha qilib aytganda, obektni yaxlit ifoda etish uchun o‘zbek xalqining 
barcha vakillarini yig‘ish mumkin emas. Shu bilan birga, mazkur obekt soxta emas, 
realdir. Uni kuzatish, o‘rganish mumkin. U butun sivilizasion-tarixiy jarayonning 
yo‘nalishini ko‘p jihitdan belgilab beradi. Yana bir misol: talabalar guruhi. U dam 
paydo bo‘ladigan, dam ko‘zdan yo‘qoladigan suzuvchi obekt sifatida o‘zaro 
aloqalaming deyarli barcha tizimlarida namoyon bo‘ladi. Masalan, o‘quv mashg
1
ulotlari tugaganidan keyin guruh yaxlit obekt sifatida mavjud bo‘lmaydi, ammo 
institusiyaviy belgilangan ma’lum vaziyatlar (guruh raqami, talabalar soni, guruh 
tuzilishi, umumiy xususiyatlari)da u obekt sifatida namoyon bo‘ladi va o‘z-o‘zini 
identifikatsiya qiladi. Bundan tashqari, mazkur kumatoid guruh a’zolari o‘rtasidagi 
do‘stlik, raqobat va boshqa munosabatlar bilan ham qo‘llab-quwatlanadi. 
Kumatoidning o‘ziga xos xususiyati shundaki, u vaqt va makonda 
mahalliylashishga befarq bo‘libgina qolmay, substrat-o‘zini tashkil etuvchi 
materialga ham qattiq bog‘lanmagan. U tizimli xususiyatlarga ega emas. Binobarin, 
mazkur xususiyatlar uning tarkibiy qismlariga mavjud yoki mavjud emasligiga, 
ayniqsa, ulaming rivojlanish yo‘nalishi yoxud xulq-atvor tarziga bog‘liq. 
Kumatoidni moddiy tarzda mustahkamlangan ma’lum bir xususiyat yoki bunday 
xususiyatlar to‘plami bilan aniq identifikatsiya qilish mumkin emas. Butun ijtimoiy 
hayot suzuvchi obektlar-kumatoidlar bilan to‘lib-toshgan. 
«Case studiyes», ya’ni vaziyatli tadqiqotlar o‘tkazish hozirgi zamon 
metodologiyasidagi muhim yangilikdir. Mazkur tadqiqotlami o‘tka- zishda fanlararo 
tadqiqotlar o‘tkazish metodologiyasiga tayaniladi, ammo individual subektlami, 
mahalliy gruppaviy dunyoqarashlar va vaziyatlami o‘rganish nazarda tutiladi. «Case