1-mavzu: Ish haqini aniqlash. Reja

меҳнатга хак тўлаш тизимлари
13.2. Иш хакининг ишбай хамда вактбай тизимларини куллаш
хак тулаш шаклларини танлаб олишга таъсир курсатадиган асосий омил
мехнатни нормалаштириш
мехнатни амалга ошириш шаклларини ишлаб чикаришни ташкил етиш йул куядиган даражада дйеталлаштириш
иш ҳақининг шакллари
ишбай иш хаки
вақтбай иш ҳақи
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай тизими
ёки Р  Стр · Нвт,
бунда Р – ишбай нарх (сўм, тийин); Стр – бажарилаётган иш разрядига тўғри келадиган тариф ставкаси (сўм, тийин); Нич – маҳсулот ишлаб чиқариш нормаси; Нвт – вақт нормаси.
Агар ишбай ишчи вақт нормалари бўйича бир неча станокда ишласа, белгиланган хизмат кўрсатиш меъёри шу доирада бўлганда, ишбай норхлар қуйидаги формула бўйича аниқланади
бунда н – хизмат кўрсатиш меъёри билан белгиланган станоклар сонидир
Умумий жамоа нархларини аниқлашнинг иккита варианти мавжуд бўлиши мумкин. Биринчи вариантда бригада аъзоларининг кундалик тариф ставкалари суммаси бригаданинг сменада ишлаб чиқарган маҳсулоти нормасига бўлинади:
бунда
Рж – жамоа ишбай нархи (сўм, тийин);
Нич бр – бригаданинг маҳсулот ишлаб чиқариш нормаси; Сти – ишчининг тариф ставкаси (сўм, тийин);
н – бригада ишчилари сони
Бригадада иш ҳақини ҳисоблаш усули қуйидагилардан иборат
ҳақиқатда ишлаган вақт учун бутун бригада иш ҳақининг тариф ставкаси суммаси аниқланади
қўшимча ҳақ коэффициенти аниқланади, бунинг учун жамоа нархлари бўйича бригаданинг ҳақиқатда олган иш ҳақи тариф ставкаси бўйича иш ҳақи суммасига бўлинади
ҳар бир ишчининг ҳақиқий иш ҳақи ҳисоблаб чиқилади: унинг ишланган вақт учун тариф бўйича иш ҳақи қўшимча ҳақ коэффициентига кўпайтирилади.
Меҳнатга бевосита ишбай ҳақ тўлашдаги нархлар
бу ерда
Рбав – бевосита ишбай нарх (сўм, тийин); Ст.ин – ишбай тизим бўйича ҳақ тўланадиган ходимнинг кундалик тариф ставкаси (сўм, тийин);
Нич.ас – асосий ходимнинг сменадаги ишлаб чиқариш нормаси
Ишбай-ортиб борувчи ҳақ тўлаш тизимида иш ҳақининг умумий миқдори қуйидаги формула бўйича ҳисоблаб чиқилади
ИорР(н1Ку1н2Ку2…нлКул)
бунда
Иор – меҳнатга ишбай-ортиб борувчи ҳақ тўлашда иш ҳақининг миқдори;
Р – белгиланган бошланғич база доирасида ҳар бир маҳсулот бирлиги учун нарх; 1,2,…л – ортиб борувчи шкала поғоналари миқдори;
Ку - бошланғич базани ошириб бажариш ҳақиқий фоизига мувофиқ ортиб борувчи қўшимча ҳақлар шкаласи бўйича қабул қилинган нархларнинг кўпайиш коэффициенти
Ҳақ тўлашнинг ишбай-камайиб борувчи тизими бўйича иш ҳақининг умумий миқдори қуйидаги формула бўйича ҳисоблаб чиқилади
Бу ерда
И кам – меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай-камайиб борувчи тизими бўйича ишбай иш ҳақи (сўм, тийин);
Р – белгиланган бошланғич база доирасида маҳсулотнинг ҳар бир бирлиги учун нарх (сўм, тийин);
К – камайиб бориш шкаласининг ҳар бир поғонаси бўйича нархнинг камайиш коэффициенти (марта);
1,2,…Л – шкаладаги камайиб бориш коэффициетлари сони;
н – ходимлар томонидан ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори