1-мавзу. Иқтисодиётни тартибга солиш тушунчаси

1.2.Давлатни микродаражада иқтисодиётга аралашиши моҳияти
Давлат қисман бозор мувозанатига (микроиқтисодиёт) товарга солиқлар, ишлаб чиқариш
кватлар, ишлаб чиқариш хажмини чегаралашни стимуллаш орқали таъсир этади. Одатда давлатни микродаражада иқтисодиётга аралашиш, давлат учун зарар келтиради, айрим вақтда эса (ишлаб чиқариш квоталар ўрнатилган нархларни ишлаш тури) бу зарар с езиларлидир.
Зарар- давлатни, микроиқтисодий сийсат олиб бораётган вақтда кўзга тўтишни зарур бўлган, иқтисодий самараси з фаолият шаклидир. Лекин давлатни микроиқтисодий сиёсатни олиб бориш учун кескин сабаблар мавжкд. Бўлар асосан бозор хукимдорлигини имкониятлари етарли эмасликдан келиб чиқади. Бўлар қуйидагилар:
1. Ташқи омиллар
2. Умумистимол товарларни ишлаб чиқиш
3. Бозор хукимдорлиги-вақт ўтиш билан рақобатлик пасаиб монополия
пайдо бўлади.
4. Маълумотларни етарлик эмаслиги
1. Ташқи омилларни таъсири
Ташқи омилларни таъсири - савдо ёки тижорат операция натижасида учинчи тарафни фойда ёки зарар кўриши мумкинлигидан келиб чнқади. Салбий эгри самара-атроф муҳитни зарарланиши.
Позитив самара кўпрўқ фан соҳасида содир этади. Бунда фаннинг бир соҳасида олиб
бориладиган илмий изланув ишлари бошқа соҳалар муаммоларини
ечишга олиб келади. Натижада, илмий изланиш ишларини олиб борувчи соҳа, бошқа соҳаларга
етказган самара учун, даромад хақини олмайди.
Бошқача қилиб айтганда, мувозанатлик ишлаб чиқариш, маҳсулот ишлаб чиқариш
сарфларини кўрсата олмайди. Амалиётда сарфл ар мувозанати ишлаб чиқариш хажмидан
кўпроқ.
Маҳсулот ишлаб чиқаришда чегараланган ресурслардан фойдаланади, улар эса ишалаб
чиқарувчига қайтарилмайди, натижада жамоа зарарига олиб келади. Ишлаб чиқариш ва қайта
тақсимлаш функуцияларни баж ариш давлатни иқтисодиётга аралаштириш даражасини минимал ва
максимал чегаралари билан аниқланган.
2.Умумистимол товарларни ишлаб чиқариш.
Бозорда истемолчилар ўз пуллари билан қатнашади, шунинг учун ҳар биримизники, пулимиз
бўлмаса, бозор истимолчилари қаторидан чиқариб ташлаши мумкин. Пули бўлмаганлар
учун товар борми ? Иқтисодчилар товарларни умумистимол товарлар дейишади. Масалан,
мудофа. Умумистимол товарларни хусусий товардан фарқи қуйидагича:
1 Хусусий товар истимол даврида рақобатдошга эга. Масалан, уй жой олиш билан
милиция ходимларини хизматини таққсолаб кўринг.
1. Хусусий мулк бўлинади, алоҳида бирлик сифатида мавжуд ва индивидуал харидор билан
сотб олинади. Лекин Алишер Навоий истриохат боғини, Амур Т емур мўзейини, тарих
мўзейини бўдиб бўлмайди.
2. Бозор пули бўлмаганларни истеъмолчилар қаторидан чиқариб ташлайди. Хусусий товарни
истеъмол қилиш учун уни ишлаб чиқариш керак.
Оддий қилиб айтганда бозорни умумситимол товар ишаб чиқаришга стимул ёъқ. «Чипта
олмайдиганлар» муаммоси - ишлаб чиқаришга ўз хиссасини қўшмасдан хисса
оладиган одамлар. Бу муаммо жамият ишлаб чиқаришни бозор усулидан чеклаб коллектив
ечимларга ўтганда ечилиши мумкин. Умумистеъмол товарлар бир тарафдан колл ектив талабни
шакилланиши дейилса, иккинчи тарафда давлатни бюдж ет-солиқ сиёсати билан боғланган.
Умумистеъмол товарлар контс епциясидан давлатни иқтисодий сиёсати учун қуйидаги
хулосалар келиб чиқади:
1 Мамлакат аҳолиси умумистеъмол товарларни сотиб олиш нархи тўланадиган солиқга тенг
бўлгани учун, солиқлар ва давлат бюдж ети орасида мувозанат ушлаб туриши лозим. (В ексель
критерияси)
2 Бюджет харадатларни тўзилмаси умумист еъмол товарлар талаб тўзилмасига мос келиши
лозим.
3 Умумистеъмол товарларни таклиф хажмини ўзгариши давлат бюдж етини харажат қисмини
ўзгариши билан бирга олиб борилиши лозим.