1-mavzu. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanining maqsadi hamda vazifalari. Reja

---

1-MAVZU. JISMONIY MADANIYAT NAZARIYASI VA METODIKASI FANINING 
MAQSADI HAMDA VAZIFALARI. 
Reja: 
1. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanining maqsadi, vazifalari.  
2. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fan va o’quv predmeti sifatida.  
3. Jismoniy madaniyat nazariyasi va amaliyotida asosiy tushunchalarga tavsif.  
4. Fanning mazmuni va tuzilishi.  
Tayanch tushunchalar: jismoniy tarbiya nazariyasi, sport nazariyasi, pedagogik 
qonunlar, ta’lim qonuni, kadrlar tayyorlash milliy dasturi, Ibn Sino, Amir Temur, Paxlavon 
Maxmud, ilmiy bilim, nazariy bilim, sintez fan, metodik bilim, umumiy madaniyat, jismoniy 
madaniyat, jismoniy madaniyat – faoliyat sifatida, jismoniy madaniyat – predmet boyligi 
sifatida, jismoniy madaniyat - faoliyat natijasi sifatida, jismoniy kamolot, jismoniy madaniyat 
harakati, jismoniy tarbiya, jismoniy tayyorgarlik, jismoniy rivojlanish, sport. 
 
Jismoniy madaniyat nazariyasi fani jismoniy madaniyat va sport hamda organizmga 
ta’sir ko’rsatadigan biologik umumiy qonun qoidalarini o’rganadi va umumlashtiradi. Jismoniy 
madaniyat tizimining maqsad va vazifalarini, vosita va usuliyatlarini, tamoyillarini, jismoniy 
yuklama va uni qo’llash qonuniyatlarini, jismoniy tarbiyani zvenolaridagi jismoniy tarbiya 
xususiyatlarini, jismoniy tarbiyaning aqliy, axloqiy, estetik va mehnat tarbiyasi bilan bog’liq 
bo’lgan sport trenirovkasi va uni qonuniyatlarini ochib beradi. 
Jismoniy madaniyat nazariyasi amaliyot bilan chambarchas bog’langan holda rivojlanib 
boradi. Rivojlanish manbai bo’lib respublikamizda va chet davlatlarda olib borilayotgan ilmiy 
tadqiqotlar va ilgor tajribalar hisoblanadi. 
Jismoniy madaniyat nazariyasi predmetini o’rganishda, boshqa ilmiy o’quv fanlari 
singari, birinchi navbatda uning imkoniyatlariga qarab ushbu predmetga ta’lluqli dastlabki 
tushunchalarni aniqlash zarur. Jismoniy madaniyat nazariyasi perdmeti keng ma’noli 
tushunchalarga ega. 
Jamiyat taraqqiyoti tarixi shuni ko’rsatadiki, faqat ma’anviyat ma’rifat keng quloch 
yoygan ilm tubdan taraqqiy etgan mamlakatdagina adolatli jamiyat ko’rish va unda bir-biriga 
mehr oqibatli, kamolatli insonlar shakllanishi mumkin. 
Shaxs va jamiyat yaratgan ma’naviy ilmiy boyliklar, insonning o’ziga yangicha 
munosabat, yondashuvni yuzaga keltiradi. Prezidentimiz I.A.Karimov aytganlaridek: «Fuqarolar 
endi ijtimoiy iqtisodiy jarayonlarni ishtirokchisi, bajaruvchisi emas, balki bunyodkori va 
tashkilotchisidir». Bunday yangicha yondashuvlar jismoniy madaniyat faning ob’ekti va 
predmetini kengaytiradi.
1
 
Jismoniy madaniyatda keng ilmiy tadqiqotlar madaniyatning qator boshqa sohalariga 
qaraganda ancha kech boshlandi. Lekin bu, jismoniy madaniyatning rivojlanishi ma’lum 
vaqtgacha umuman maxsus bilimlar tizimini shakllanishi bilan bog’liq bo’lmadi, degan ma’noni 
anglatmaydi. Ular albatta shakllandi, lekin ko’p vaqtgacha emperik (tajribaga asoslangan) 
harakterga ega bo’ldi. Jismoniy madaniyat harakatining amaliy kengayishi va jismoniy 
madaniyatning jamiyat hayotidagi soloxiyatini ortib borishi, uni ilmiy jixatdan fikrlashga bo’lgan 
talabini orttirdi, shu bilan birga, uni hayotga singdirish uchun imkoniyatlar yaratildi. Jismoniy 
madaniyat haqidagi ilmiy bilimlar tizimning har xil bo’limlarini tiklanishi bab-baravar sodir 
1
Usmonxodjaev T., Xonkeldiev Sh., Abdullaev A. va boshqalar “Maktabgacha yoshdagilar sog‘lom turmush tarzi jismoniy 
madaniyatida gimnastika va massaj” Uslubiy qo‘llanmasi, “Farg‘ona” nashriyoti, 2011 y. 91 bet.
 

---

bo’lgani yo’q. Boshqa bilimlaridan oldin, jismoniy tarbiya haqidagi bilimlar paydo bo’ldi. Bunga 
birinchi navbatda, jismoniy tarbiya, jismoniy madaniyatning asosiy shakli sifatida, o’z tarixining 
boshlanishidan boshlab tarbiyaning umum ijtimoiy amaliyotining katta qismini tashkil etganligi 
sabab bo’ldi. Uning asosida paydo bo’lgan jismoniy tarbiya nazariyasi va usulyati bevosita 
pedogogika fani bilan bog’liq holda taraqqiy kildi va nisbatan rivojlangan ilmiy-amaliy predmet 
sifatida anchagina ilgari shakllandi.
2
 
O’zbekiston respublikasining «Ta’lim to’g’risidagi» gi qonunida (1997 y) ta’lim 
davlatimiz ijtimoiy taraqqiyoti soxasida ustivor deb e’lon qilinishi jismoniy madaniyat fani 
zimmasiga juda katta ma’suliyatli ulugvor vazifalarni yukladi. Juda boy ilmiy, ma’naviy, 
madaniy, diniy merosimizni qayta tiklanishi, ularni zamon ruxi talabi bilan uygunlashtirib faqat 
shaxsiy, milliy manfaat kasb etilib qolmasdan umum jaxon ma’naviy ijtimoiy iqtisodiy 
taraqqiyotga ulkan hissa bo’lib qo’shilmokda. 
Jismoniy tarbiya ilmiy nazariyasining qator asosiy masalalari bizning mamlakatlarimizda 
ham buyuk olimlar va jamoat arboblari tomonidan ilgari surilgan, (jumladan Abu Ali Ibn Sino 
(980-1037), Amir Temur (1360-1436) va ularning izdoshlarini aytish mumkin.  
Shunga qaramasdan, jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyatining umumlashtirilgan 
masalalari birinchi marta 1930 yillarda kengaytirilgan monografiya shaklida chop etildi va oliy