1-mavzu. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanining maqsadi hamda vazifalari. Reja

 
Sintez - ilmiy metod. Keng umumlashtiruvchi jismoniy madaniyat nazariyasining 
shakllanishiga hozirgi zamon ilmiy bilimlar tarkibida tabora katta ahamiyat kashf etayotgan 
butun madaniyat nazariyasini aktiv taraqqiyoti sharoitida amalga oshirilmokda. Jismoniy 
madaniyat nazariyasining shakllanishiga sotsiologiya, antropologiya, ijtimoiy psihologiya, 
ijtiomiy jarayonlashishni tashkil etish va boshqa keng umumlashtiruvchi fanlar ham salmoqli 
ta’sir etmokda.  
Jismoniy madaniyat nazariyasi fan va o’quv predmeti sifatida - Jismoniy madaniyat 
nazariyasi deb keng ma’noda jismoniy madaniyat amaliyotida qo’llaniladigan nazariy 
bilimlarning hamma to’plamiga aytiladi. Har bir mustaqil fan o’zining predmeti va metodologik 
asoslariga egadir. Boshqa fanlar singari jismoniy madaniyat nazariyasi ham fan sifatida paydo 
bo’ldi. Jismoniy madaniyatning talab va extiyojlari asosida paydo bo’ldi. Jismoniy madaniyat u 
yoki bu qonun qoidalarini tushuntiradi, uni maqsadga muvofiq ravishda boshqarishga xizmat 
qiladi. shu bilan birga bunday bilimlarning majmuasi bir biridan aniq fan va nazariy 
umumlashtirish saviyasi bilan farqlanuvchi turli fanlar ramkasida shakllanib kelgan va shakllanib 
bormokda. Bu jixatdan quyidagilarni ajratish mumkin:
3
 
3
Yarashev. K.D. Jismoniy tarbiya va sportni boshqarish. O‘quv qo‘llanma, Toshkent. Abu Ali Ibn Sino  

---

Xususiy maxsus predmetlar. Jismoniy malaniyatning ayrim yoki ma’lum yaqin 
unsurlarini o’z ichiga olib metodik bilimlar sifatida (gimnastika turlari, sport o’yinlari va 
boshqalar) beriladi. Bunday predmetlar o’z chegarasida katta bo’lmagan aniqlikda nisbatan qisqa 
umumlashtiriladi.  
Jismoniy tayyorgarlik – erishilgan va birlashgnan ishchanlikni, amaliy harakatdagi ko’nikma 
va malakalarini, maqsadli faoliyatini samaradorligiga ta’sir ko’rsatishi bo’yicha tashkil topgan 
jismoniy tayyorgarlik natijasidir.  
Jismoniy tarbiya atamasini jismoniy madaniyat atamasi bilan takkoslaganda ularni bir biri 
bilan chambarchas bog’liqligini ko’ramiz. Lekin bir biri bilan qo’shib yuborish yoki biri 
ikkinchisini qismi deb qarash noto’g’ri.  
Chunki jismoniy madaniyat, jismoniy tarbiyaga nisbatan, uni qismi emas, balki 
pedagogik tomondan tarbiya tizimidag boyliklarni yo’naltirilgan holda ishlatish yoki jismoniy 
madaniyatdan, pedagogik tashkil qilingan jarayonda foydalanishdir. Jismoniy tarbiya ijtimoiy 
amaliyoti bu еrda jismoniy madaniyat boyliklarini katta yoshdagi avlod, kichik yoshdagi avlodga 
berish kanali bo’lib hisoblanadi. Bir vaqtning o’zida bu madaniy boyliklarini ko’paytirish yo’li, 
chunki yosh avlod faqatgina ulargacha bo’lgan narsalarni tushunib olish bilan birga, uni 
rivojlantiradi, yangi ko’rsatkichlarga intiladi.  
Sport – qisqa ma’noda shaxsiy musobaqa faoliyati deyilsa, keg ma’noda. Shaxsiy 
musobaqa faoliyati, shu faoliyat asosida kelib chiqadigan maxsus tayyorgarlik hamda uning 
norma va yutuqlari tushuniladi.