1-мавзу. Кўчмас мулк объектлари ва улардан фойдаланишни ташкил этишнинг илмий-назарий масаллари

Шаҳар ҳудудларини функционал зоналаштириш – меъёрий параметрлар (участканинг асосий вазифаси, унинг ўлчамлари, қурилиш билан банд ерларнинг коэффициенти, кўкаламзорлаштирилган ва очиқ кенгликлар улуши ва шу каби) мажмуини ўз ичига оладиган ердан оқилона фойдаланишнинг турли талабларини ҳисобга олишнинг умумий шакли.
Зоналаштиришда шаҳарсозлик тизимининг тузилмани шакллантирувчи ва локал ҳудудлари унинг амал қилишидаги турли аспектлар нуқтаи назаридан кўрилади: транспорт-функционал, визуал, табиий-экологик, тарихий-маданий, инженер-техник.
Маъмурий-бошқарув нуқтаи назаридан зоналар – умумий шаҳар, туман вазифасини бажарувчи, саноат зоналари, селитоб туманлар ва рекреацион зоналар, аҳоли тураржой зоналарига ажратилади.
Функционал зоналаштириш – бу шаҳар ҳудудларини фойдаланиш ҳарактери, яъни функционал вазифаси бўйича фарқлаш. Функционал зоналарни ажратиш шаҳар аҳолиси ҳаёт фаолиятининг асосий шакллари – меҳнат, маиший ҳаёт, дам олиш учун энг яхши шарт-шароитларни яратишга имкон беради, модомики, бу фаолият турларининг ҳар бири шаҳар кенгликларини жойлаштириш ва ташкил этишга бўлган ўзига хос талабларни ўртага ташлайди.
Функционал зоналаштиришда асосий зоналар қуйидагилар ҳисобланади:

• 
  селитоб, тураржой ва жамоат биноларини жойлаштириш учун мўлжалланган;
  
• 
  саноат – саноат, энергетика, транспорт ва бошқа объектларни жойлаштириш учун;
  
• 
  коммунал-омбор – омборларни, гаражларни, автобазаларни, транспорт деполарини, сув тўсиқларини, тозалаш иншоотлари, канализациялар, қабристонлар ва бошқаларни жойлаштириш учун;
  
• 
  транспорт, алоқа ва муҳандислик коммуникациялари;
  
• 
  рекреация – ҳиёбонлар, пляжлар ва бошқа дам олиш масканлари.
  

Шаҳарни функционал зоналаштириш, масалан, Тошкент шаҳрида қуйидаги кўринишда ўтказилган:
Тошкент шаҳрида ерлар жами – 139936 минг гектар
Улардан: тураржой застройкаси – 8522 (3,1%)
жамоат застройкаси – 0 467 (7,5%)
жамоат фойдаланишидаги
саноат, тижорат ва
коммунал-омбор застройкаси – 7333 (5,2%)
транспорт, алоқа ва муҳандислик коммуникациялари – 8290 (5,9%)
қишлоқ хўжалигига мўлжалланган – 29 449 (21%)
махсус қўриқланадиган ерлар – 2967 (2,1%)
рекреация ерлари – 36244 (25,9%)
сув объектлари – 5337 (3,8%)
ҳарбий ва бошқа режим объектлари – 6461 (4,6%)
шаҳарсозлик ёки бошқа фаолиятга жалб қилинган – 8276 (5,2%)
Кўпинча иқтисодий зоналаштиришдан фойдаланилади.