1-mavzu kirish. Elektr zanjiri va uning elementlari

Elementning nomlanishi Shartli belgisi lektr energiya manbalari: Kuchlanish yoki eyuk man-bai Tok manbai (akkumulyator) O’zgarmas qarshilik (chiziqli) O’zgaradigan qarshilik- chiziqli O’zgarmas qarshilik chiziqlimas O‘zgarmas tok generatorirotorli Yoritish lampasi Signal lampasi Elektr zanjiridagi bit-ta o‘tkazgich Kesishuvchi, ulanmagan Kesishuvchi, Ulangan Birqutbli ulagich Ikkiqutbli ulagich Saqlagich (eruvchan) O‘lchov asboblari: Ampermetr Voltmetr Vattmetr

Elektr urituvchi kuchning ideal manbai klemmalari orasidagi kuchlanish ning musbat yo‘nalishi musbat klemmadan manfiy klemmaga qarab yo‘nalgan bo‘ladi.
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, kuchlanish zanjirning ikkita qismidagi kuchlanish-larning ayirmasiga teng:

Zanjirning bir qismi uchun Om qonuniga asosan , va bo‘lgani sababli:
yoki
3. Yopiq elektr zanjiri uchun Om qonuni
Zanjirdagi tok kuchi manba elekt yriutuvchi kuchiga to’g’ri proporsional, zanjir umumiy qarshiligiga teskari proporsional:

R – iste’molchi qarshiligi, r – tok manba’ining ichki qarshiligi.
4. Kirxgofning birinchi qonuni.
Mashhur nemis fizigi Gustav Robert Kirxgof (1824-1887) o‘zining qonunlarini 1847 yilda ta’riflab bergan. Bu qonunlar asosida murakkab elektr zanjirlarni hisoblashning turli usullari ishlab chiqilgan.
Kirxgofning birinchi qonuni elektr zanjirining tugunlariga qo‘llaniladi . U shunday ifodalanadi : tugunda uchrashuvchi toklarning algebraik yig‘indisi nolga teng :

Kirxgofning birinchi qonuni asosida tenglama tuzishda tugunga kiruvchi toklar musbat ishora bilan , tugundan chiquvchi toklar esa manfiy ishora bilan yoziladi . Bu qonun o‘zgarmas tok chiziqlari doim berk bo‘lishi qonunidan kelib chiqadi . Zanjirdan o‘zgarmas tok oqqanida zanjirning istalgan nuqtasida , shu jumladan tugunda xam , zaryad o‘zgarmay qolishi kerak .Har qanday nuqtaga qancha zaryad olib kelinsa , shuncha zaryad olib ketilishi kerak . O‘zgarmas tok oqqanida zanjir tugunlarida zaryad to‘planmaydi va paydo bo‘lmaydi ham . Chunki bu tugun potensialining o‘zgarishiga va natijada toklarning ham o‘zgarishiga olib kelgan bo‘lar edi( zaryadning saqlanish va statsionar toklarning berkligi qonuni ). Kirxgofning birinchi qonuni toklarning statsionarlik shartidan boshqa narsa emas .

1- rasm.
1-rasmda ko‘rsatilgan elektr zanjirining a tuguni uchun Kirxgofning birinchi qonuni bo‘yicha tenglama yozamiz :