1-mavzu: klassik mexanikaning fizika asoslari. Ilgarilanma va aylanma harakat kinematikasi. Nyuton qonunlari va impulsning saqlanish qonuni. Qattiq jismning aylanma harakat dinamikasi. Suyuqliklar mexanikasi

6 – rasm.

bu yerda A- tebranish amplitudasi, φ – tebranish fazasi bo’lib, u istalgan vaqtda tebranuvchi sistemaning holatini aniqlaydi. Garmonik tebranish tenglamasi umumiy holda

(2)

bu yerda φ₀ – boshlang’ich faza. φ=ωt bo’lgani uchun

(3)


M nuqtaning tezligini va tezlanishini hisoblaymiz.


(4)


(5)

bundan

(6)

Garmonik tebranayotgan M nuqtaga ta’sir qiluvchi kuch

(7)

ga teng bo’ladi. Garmonik tebranayotgan jismning energiyasi

(8)

bu yerda A – tebranish amplitudasi, - tebranish chastotasi, m – jismning massasi.

2. 
   Mayatniklar
   

Barcha mayatniklarning tebranishi garmonik tebranish qonunlariga bo’ysunadi. Uch xil mayatnikni qarab chiqamiz.

Fizik mayatnik deb og’irlik markazidan o’tmagan o’q atrofida aylanuvchi jismga aytiladi. (a-rasm)


а b c


7 – rasm.

Fizik mayatnikning tebranish davri quyidagiga teng.

(1)

bu yerda m – mayatnikning massasi, l – uzunligi, I – inersiya momenti.

Matematik mayatnik deb ingichka, cho’zilmas ipga osilgan va tebranayotgan moddiy nuqtaga aytiladi.. (b - rasm) matematik mayatnikning tebranish davri uning massasiga bog’liq emas:


(2)

bu yerda l – mayatnik uzunligi, g – erkin tushish tezlanishi.

Prujinali mayatnik deb elastik prujinaga osilgan va vertikal tebranishlar hosil qilayotgan sistemaga aytiladi. (c-rasm)
Prujinali mayatnikning tebranish davri quyidagiga teng:


(3)

bu yerda m – yukning massasi, K – prujinaning bikrligi.

3. 
   To’lqinlar
   

Tebranishlarning elastic muhitda tarqalishiga to’lqin deyiladi. To’lqinlar ikki xil bo’ladi: bo’ylama va ko’ndalang. Agar muhit zarrachalarning tebranishi to’lqinning tarqalish yo’nalishida bo’lsa, bunday to’lqin bo’ylama, to’lqinning tarqalish yo’nalishiga tik bo’lsa, ko’ndalang to’lqin deyiladi. Masalan, tovush to’lqinlari bo’ylama, elektromagnit to’lqinlari ko’ndalangdir.