1-мавзу. Менежментнинг ривожланиш тарихи ва замонавий

1-мавзу. Менежментнинг ривожланиш

тарихи ва замонавий ҳолати

Менежмент тушунчасини тўлиқ ифодалаш учун унга берилган бир неча таърифларни келтирамиз (1-чизма):

1-чизма. Менежментга берилган таърифлар
Демак, менежмент энг аввало инсонларни бошқаради. Менежмент фан сифатида бошқаришнинг сир-асрорларни ўрганади ва таҳлил қилади.

Бошқарув эса, нисбатан кенгроқ маънони билдириб, нафақат корхона доирасида, қолаверса, бутун бир жамият, давлатни ўз танлаган йўли мақсад ва интилишларига етакловчи, иқтисодиётни кучли барқарор ишловчи механизмга айлантиришда инсонларни, объектларни ва жараёнларнинг бошқарилиши тушунилади.

Бошқарув ва уни ташкил этиш назарияси асосчиларидан бири Питер Ф.Друкер айтганидек, “Бошқарув алоҳида фаолият тури бўлиб, ташкил этилмаган бетартиб оммани, бир мақсадга йўналтирилган самарали ва унумли гуруҳга, жамиятга айлантирадиган, социал ўзгаришларни рағбатлантирувчи элемент ҳисобланади”.

Менежмент фани — бу бошқарувчига танловни тўғри амалга оширишни ва ишчан қарор қабул қилишни ўргатувчи фандир. Унинг асосий мақсади бозор муносабатлари шароитида барча бўғинларда ишлайдиган юқори малакали бошқарувчиларни тайёрлашдан иборат.

Менежмент фани предмети – хўжалик юритишнинг барча бўғинларида бошқаришни ташкил этиш мантиқи, шакллари, услубларини ифодаловчи назарий ва амалий тамойиллар мажмуидан иборат.

Менежментнинг бошқа фанлар билан алоқаси. Менежментнинг назарий асослари – фалсафа ва бозор иқтисоди фанлари қонунларидир.

Бошқарув мактабларининг ҳиссалари

1. Илмий бошқарув мактаби (1885-1920 йиллар)

1. Вазифани бажаришда яхшироқ усулларни аниқлаш учун илмий таҳлилнинг ишлатилиши. 2. Вазифаларни бажаришда энг яхши мос келадиган ишчиларни танлаб олиш ва уларнинг ўқишини таъминлаш. 3. Вазифаларнинг самарали бажарилиши учун ишчиларни зарур ресурслар билан таъминлаш. 4. Унумдорликни ошириш учун моддий рағбатлантиришни тизимли ва тўғри ишлатиш.

2. Бошқарувнинг классик мактаби (1920-1930 йиллар)

1. Бошқарув тамойилларини ривожлантириш. 2. Бошқарув функцияларини таърифлаш. 3. Бутун ташкилотнинг бошқарувига тизимлашган ёндашув.

3. Инсоний муносабатлар ва аҳлоқ фанлари мактаби (1930-1950 йиллар)

1. Меҳнат унумдорлигини оширишда шахслараро муносабатлар ва самарали бошқарув усулларини қўллаш. 2. Аҳлоқшунослик фанларининг ташкилотни бошқариш ва шакллантиришда қўлланилиши (ҳар бир ишчи ўз салоҳиятига мувофиқ тўла-тўкис ишлатиши мумкин бўлган тарзда).

4. Бошқарув фани мактаби (1950 йилдан ҳозиргача)

1. Моделларни ишлаб чиқиш ва қўллаш туфайли бошқарувнинг мураккаб муаммоларини тушунишни чуқурлаштириш. 2. Мураккаб вазиятларда қapop қабул қилаётган раҳбарларга ёрдам сифатида миқдорий усулларни ривожлантириш.

5. Замонавий менежмент мактаби ( 1980 йилдан ҳозиргача)

1. Тизимли ёндашув 2. Вазиятли (ҳолатий) ёндашув 3. Функционал ёндашув 4. Миқдорли ёндашув

Талабаларга мухокама учун топшириқ:

1-топшириқ.

“Бошлиқни ўрнини ким боса олади?”

Икки йил олдин Дилмурод Усмонов бўлим бошлиғи этиб тайинланган эди. Шу муддат ичида у биринчи бор бетоб бўлиб қолди ва ишга чиқолмади. Бахтга қарши шу куни бошқарувчи билан бир талай муҳим ишларни ҳал қилиши керак эди.

Уни ҳаёлида бир қанча фикрлар чарх урди. Бўлимда нима бўлаётган экан? Ҳамкасблари усиз қандай эплашар экан? Нима учун ҳеч ким қўнғироқ қилмаяпти, , маслаҳатлашмаяпти. Тўғри, таътил вақтида Файзиев ўрнимга унча муҳим бўлмаган вазифаларни бажарган эди, муҳимларини эса қайтишимга қолдирган. Лекин унда ёз вақти, жим-житлик эди. Балки ўринбосар тўғрисида ўйлаб кўриш керакдир.

Гарчанд хуш ёқмасада Усмонов бу ҳақда илк бор ўйланиб қолди ва ҳаёлан вазиятни таҳлил қила бошлади.

Вақтинча вазифасини бажарувчи қандай ваколатларга эга? У тажрибани қаердан олади. Шундоқ ҳам ўзининг ишлари етиб ортади, умуман ўзи бунга рози бўлармикан? Агар рози бўлганда ҳам унинг ишларини ким бажаради? Вақтинчалик вазифасини бажарувчи имзо қўйиш ҳуқуқига эгами? Агар вақтинчалик вазифасини бажарувчи хатоликка йўл қўйса, нотўғри қарор қабул қилса у ҳолда ким жавоб беради.

Файзиев бошқа ходимлар билан тил топишармикан? Балки, Рихсиевдир, у ҳар холда жамоа билан тез чиқишувчан.

Бу фикридан Усмоновнинг ҳарорати кўтарилди.

Агар Рихсиев бўлим бошлиғи вазифаларини аъло даражада уддаласа нима бўлади. Чунки у яқиндаги малака оширишда бўлган ва мураккаб компьютер дастурлари билан ишлашни яхши билади.

Балки, шифокор кўрсатмаларига риоя қилмасдан, ишга чиқиш керакмикан?

Усмонов ўзини ёмон ҳис эта бошлади ва ҳаммасини кейинроқ ўйлашга қарор қилди...
Вазифа:

1.Бўлиб ўтган вазиятни таҳлил қилинг ва менежмент атамалари асосида характерланг.

2.Д.Усмоновда пайдо бўлган саволларга жавоб беришга ҳаракат қилинг ва жавобларингизни ифодаланг.

3.Сиз Д.Усмоновнинг раҳбарлик услубини қандай баҳолайсиз?

4.Альтернатив ўринбосарларнинг ютуқ ва камчиликларини таҳлил этинг:

штат бўйича ўринбосар;

ўриндошлик бўйича вақтинча вазифасини бажарувчи.

Ушбу вариантларнинг қайси бири қандай вазиятларда маъқулроқ?

Саволлар бўйича фикрларингизни асослаб беринг.