1-Mavzu: Metall konstruksiyalarini loyihalash asoslari haqida umumiy tushuncha. Maqsadi va vazifalari. Reja

Boltli birikmalarni hisoblash
Boltlar qirqilish, ezilish va cho‘zilishga ishlashi mumkin. SHu sababdan, boltli birikma uchta kuchlanganlik holati uchun ayrim-ayrim tekshirib ko‘riladi. Bu tekshirishdan asosiy maqsad – birikmadagi ta’sir etayotgan hisobiy kuchni qabul qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan boltlar sonini aniqlashdir. Ta’sir etayotgan tashqi kuch boltlarga teng ta’sir etmoqda deb faraz qilib hisoblanadi. Bitta bolt qabul qilishi mumkin bo‘lgan hisobiy kuchni (Nv) quyidagi formulalar bo‘yicha aniqlanadi:
Bolt qirqilishga ishlayotgan bo‘lsa,
(16.1)
paket materiallari ezilishga ishlayotganda
(16.2)
cho‘zilishda esa
bu erda: boltli birikmalarning hisobiy qarshiliklari;
d – boltning diametri;
boltning kesim yuzasi;
bolt kesimining netto yuzasi;
n_s – boltdagi qirqilish kesimlarining soni;
t – bitta yo‘nalishda eziladigan elementlarning eng kichik jamlangan qalinligi;
_v – birikmaning ishlash sharoitini e’tiborga oluvchi koeffitsient.
Birikmadagi boltlar soni quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
(16.3)
bu erda: bitta boltning eng kichik yuk ko‘taruvchanligi.
O‘ta mustahkam boltlarni hisoblash quyidagi tartibda bajariladi. Avvalo boltning to‘la tortilishidagi bo‘ylama zo‘riqish kuchi topiladi. So‘ng bitta bolt bilan mahkamlangan elementlardagi tutash sirtlardan har birining qabul qila oladigan hisobiy kuch aniqlanadi;
(16.4)
bu erda: R_Vh0,7R_Vip – o‘ta mustahkamli boltning cho‘zilishdagi hisobiy qarshiligi,
 - ishqalanish koeffitsienti, QMQdagi 2.03.05-97 13.2-jadvaldan qabul qilinadi,
_h – ishonchlilik koeffitsienti, QMQ 2.03.05-97. 13.2-jadvaldan qabul qilinadi,
_v – birikma ishlash sharoitining e’tiborga oladigan koeffitsienti, boltlar soniga bog‘liq: soni 5-gacha bo‘lganda koeffitsient 0,8ga teng, 5≤n≤10 bo‘lsa, _V0,9 ga teng, agarda n > 10 unda _V1 ga teng, bolt kesimining (netto) yuzasi.
16.1 jadval.

Ulanayotgan yuzalarni ishlash (tozalash) usuli	Boltlarning tortilishini rostlash usuli	Ishqalanish koeffitsienti 	Kertik va  boltlar nominal diametrlarining yuklanishi va turliligidagi h koeffitsientlari, mm
			Dinamik va 3-6 bo‘lgan holidagi;statik Va 5-6 bo‘lgan xolidagi	Dinamik va 1 bo‘lgan holdagi; statik va 1-4 bo‘lgan holdagi
1.Ikki yuzani konservatsiyasiz drobomyotlash va drobostruylash 2.Xuddi shuning o‘zi, konservatsiya bilan (rux yoki alyuminiyni ko‘qunlashtirish orqali metallashtirish. 3.Bir yuzani polimer kleyi bilan konservatsiyalashtirish orqali pitra qilish va karborund ko‘qunini sepish, ikkinchi yuzani konservatsiyalashsiz po‘lat tozalagichlari bilan ishlash. 4.Ikki yuzani konservatsiyalashsiz gaz olovi bilan ishlash. 5.Ikki yuzani po‘lat tozalagichlar bilan ishlash. 6. Ishlovsiz.	M bo‘yicha  bo‘yicha M bo‘yicha  bo‘yicha M bo‘yicha bo‘yicha M bo‘yicha  bo‘yicha M bo‘yicha  bo‘yicha M bo‘yicha  bo‘yicha	0,58 0,58 0,50 0,50 0,50 0,50 0,42 0,42 0,35 0,35 0,25 0,25	1,35 1,20 1,35 1,20 1,35 1,20 1,35 1,20 1,35 1,25 1,70 1,50	1,12 1,02 1,12 1,02 1,12 1,02 1,12 1,02 1,17 1,06 1,30 1,20

Eslatmalar: 1.Boltlarni M bo‘yicha rostlash usuli aylantirish payti bo‘yicha rostlash, - bo‘yicha esa gayka burilishi burchagi bo‘yicha rostlashni bildiradi.
Ishqalanish - koeffitsientlarining jadvalda ko‘rsatilganlardan qiymatlarini ta’minlovchi boshqa ishlash usullarini ulanayotgan yuzalar uchun qo‘llashga ruxsat etiladi. Boltlar soni quyidagi formula orqali aniqlanadi:
(16.5)
k- ulanayotgan elementlarning ishqalanish yuzalar soni.