1-mavzu: Motivatsiya haqida umumiy tushuncha Asosiy savollar

Mehnat qilish faoliyati ham eng tabiiy extiyojlarga asoslangan faoliyat bo‘lib, uning maqsadi, 
albatta biror moddiy yoki ma’naviy ne‘matlarni yaratish, jamiyat taraqqiyotiga xissa qo’shishdir. 
Har qanday kasbni egallash, nafaqat egallash, balki uni maxorat bilan amalga oshirishda 
faoliyatning barcha qonuniyatlari va mexanizmlari amal kiladi. Oddiygina biror kasb malakasini 
egallash uchun ham unga aloqador bo’lgan ma’lumotlarni eslab qolish va kerak bo’lganda yana 
esga tushurish orqali uni bajarish bo’lmay, balki ham ichki (psixik), ham tashki (predmetga 
yo’naltirilgan) harakatlarni ongli tarzda bajarish bilan bog’lik murakkab jarayonlar yotishini 
unutmaslik kerak. Lekin har bir shaxsni u yoki bu faoliyat turi bilan shugullanishiga majbur qilgan 
psixologik omillar- sabablar muhim bo‘lib, bu faoliyat motivlaridir. 
2.Ehtiyoj motiv va motivatsiyalarni aniqlash 
Motiv insonning ehtiyojlari tizimidan kelib chiqadigan va turli darajadagi ongga ega bo'lgan yoki 
umuman umuman bo'lmaydigan xatti-harakatni qilishga turtki bo'ladi. Xulq-atvorli harakatlarni 

---

amalga oshirish jarayonida dinamik shakllangan motivlar harakatning barcha bosqichlarida 
mumkin bo'lgan o'zgarishi (o'zgarishi) mumkin, va xatti-harakatlar ko'pincha boshlang'ich bilan 
emas, balki o'zgartirilgan motivatsiya bilan tugaydi. 
Zamonaviy psixologiyada "motivatsiya" atamasi kamida ikkita psixik hodisani anglatadi: 1) 
shaxsning faoliyatini va uning belgilovchi faoliyatini qo'zg'atadigan motivlar to'plami. xulq-
atvorni belgilovchi omillar tizimi; 2) ta'lim jarayoni, motivlarni shakllantirish, muayyan darajadagi 
xatti-harakatlarni rag'batlantiradigan va qo'llab-quvvatlaydigan jarayonning o'ziga xos xususiyati. 
Vaqt o'tishi bilan takrorlanadigan motivatsion hodisalar insonning o'ziga xos xususiyatlariga 
aylanadi. 
Shaxs, shuningdek, aloqaga bo'lgan ehtiyoj (bog'liqlik), hokimiyat motivi, odamlarga yordam 
berish motivi (altruizm) va tajovkorlik kabi motivatsion shakllanish bilan tavsiflanadi. Ular katta 
ijtimoiy ahamiyatga ega motivlardir, chunki ular odamning odamlarga munosabatini belgilaydi. 
Motivlar nisbatan barqaror namoyon bo'lish, shaxsiyatning xususiyatlari. Masalan, kognitiv motiv 
ma'lum bir shaxsga xosdir deb ta'kidlash, biz ko'p hollarda kognitiv motivatsiya namoyon 
bo'lishini anglatadi. 
Sababi o'z-o'zidan, aniqlab bo'lmaydigan bog'lanishlarsiz va ushbu determinantlar tizimiga - ruhiy 
hayotning umumiy tilishini tashkil etuvchi tasvir, munosabat, harakat, shaxsiy xususiyatlarsiz 
tushuntirish mumkin emas. Uning bu hayotdagi "xizmati" xatti-harakatlarga turtki berish va 
maqsadga yo'naltirish uchun, unga intilishning butun yo'lida xatti-harakatlarning baquvvat 
kuchlanishini qo'llab-quvvatlash uchun oldindan belgilanadi. 
Har qanday xatti-harakatlarning va ularning "yonib ketadigan materialning" ajralmas "sug'urta" 
bo'lishi, motiv oq vaqt dunyoviy donolik darajasida his-tuyg'ular (masalan, zavqlanish yoki 
norozilik), impulslar, qo'zg'alishlar, intilishlar, istaklar, ehtiroslar, iroda va boshqalar haqidagi turli 
g'oyalarda harakat qilgan. . Dunyoviy donolardan ilmiy tushuntirishlarga o'tish, psixologik 
muammolarni o'rganish faylasuflar uchun mashg'ulot deb hisoblangan davrdagi motivlar haqidagi 
qarashlardan boshlanishi kerak. 
Antik davrda nafaqat sezgi idrok va tafakkur o'rtasida, balki ushbu hodisalar toifalari va odamning 
motivatsiyalari o'rtasida farqlovchi chiziq chizilgan. Bu ruhning turli xil "qismlari" (Aristotelda - 
funktsiyalar) g'oyasida aks etdi. Ta'kidlanganidek, ularni hatto anatomik jihatdan ajratib 
ko'rsatishgan. Pifagor, Demokrit, Platon ongni boshga, ko'kragiga jasorat, jigarda shahvoniy hirsni 
joylashtirdi. Aflotun bilan bu farq etikaga aylandi. U aql-idrokli qalbni (u osmonga, boqiy fikrlar 
qirolligiga eng yaqin bo'lgan) insonning eng oliy mulki deb hisoblagan. Kam - "och" - ruhning bir 
qismi asosiy maqsadlarga olib keladi, ezgu niyatlarning oldini oladi. Ushbu yirtiq odamlarni 
impulslarning turli yo'nalishlarida "jilovlash" vazifasi ongga ishonib topshirilgan edi. Aflotun 
qarama-qarshi ranglardagi ikkita otni - qora va oq rangdagi otlarni kiyib olgan mashhur afsonada 
Aflotun majoziy shaklda tasvirlangan. har kim o'z yo'nalishi bo'yicha tortadi. 
Motiv - bu odamning xulq-atvori yoki xatti-harakatining ichki, barqaror psixologik sababi. Bu 
xulq-atvorning predmetiga tegishli narsa, bu uning doimiy shaxsiy mulki, uni biron bir harakat 
qilishga undash. 
Faoliyatning motivi - bu "tashqi dunyo ob'ektlari, g'oyalar, g'oyalar, his-tuyg'ular va tajribalar 
motiv sifatida xizmat qilishi mumkin. 
Insonning motivatsion sohasining umumiy tizimli vakili tadqiqotchilarga motivlarni tasniflashga 
imkon beradi. Ma'lumki, umumiy psixologiyada xatti-harakatlarning (faoliyatning) motivlari 
(motivatsiyasi) turlari har xil asoslarga ko'ra farqlanadi. 
Bular quyidagilar: 
a) faoliyatda qatnashish xarakteri; 

---

b) faoliyatni tayyorlash vaqti (darajasi); 
v) ijtimoiy ahamiyatga ega; 
d) ularning faoliyatga qo'shilganligi yoki undan tashqarida ekanligi; 
e) ma'lum bir faoliyat turi, masalan, o'quv motivatsiyasi va boshqalar. 
Rossiya jamiyatida ro'y berayotgan ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar odamlarning psixologiyasi va 
xatti-harakatlarida jiddiy o'zgarishlarni talab qiladi va bunday o'zgarishlarsiz amalga 
oshirilayotgan islohotlar kutilgan natijalarni bermaydi. Tegishli o'zgarishlar jarayonida odamlar 
o'zlari va ularning atrofida sodir bo'layotgan narsalar bilan yangicha munosabatda bo'lishni 
o'rganishlari kerak va buning uchun ularning psixologiyasini va birinchi navbatda ijtimoiy xatti-
harakatlarning motivatsiyasini o'zgartirish kerak.