1-mavzu: O’quvchilarning jismoniy rivojlanish ko’rsatkichlarini aniqlash va baholash. Nazariy tushuncha

Bolalarda shartli reflekslarni tekshirish usuli. Yangi tugilgan chakalokda ovkatlanish, ximoya, aksa urish, yutalish va boshka shartsiz (tugma) reflekslar mavjud buladi. Bu reflekslar bolaning xayotida muxim biologik axamiyatga ega bulib, shular asosida shartli reflekslar shakllanadi. N.I.Kasatkin uzunligi 118 sm, balandligi 75 sm, maxsus kamerada bir oylik bolalarda shartli refleks xosil bulishini urgangan. Bunda kullanilgan shartli ta’sirotlar bolaga xech kanday ziyonsizdir. Kameraga karavotcha kuyilgan bulib, bola yotadigan matrasga uning xarakatlarini yozib oladigan sezgir asboblar joylashtirilgan. Tajribaning borishi va bola xolati kabina «kuzidan» kuzatib boriladi. Ertalabki va kunduzgi soatlar tajribani utkazish uchun kulay sharoit xisoblanadi. Bunda tajribaning davomiyligi 10 marta kaytarilgan xolda 10 minutdan ortmasligi kerak.
Ovqat bilan mustaxkamlanadigan tajribada kul xarakatlarini kurmaslik uchun bolaning kuzi boglanadi, yoki yuzining yukorigi kismi ok ekran bilan tusib kuyiladi. Ovkatlanish shartsiz refleksida shartli ta’sirot sifatida bolaning - emish xarakatlari olinadi. Uni mustaxkamlash uchun sut yoki sutli aralashma beriladi. himoya refleksini xosil kilishda bola kuziga xavo purkalganda kovoklarini yumish reaksiyasi e’tiborga olinadi.
Bolalarda ovkatlanishga shartli reflekslarning xosil bulish tezligi uning ishtaxasi, nerv sistemasidagi ovkatlanish markazining kuzgoluvchanligiga boglik buladi. Masalan, bolaning ovkatlanishidan avval kand yoki boshka shirinlik berilsa, bolaning ishtaxasi pasayadi, ya’ni ovkatlanishga reflektor reaksiyasi susayadi.
Bolalarda tovush, suzga boshka shartli ta’sirotlarga nisbatan shartli reflekslar tezrok xosil buladi. Ularda shartli reflekslar shartli va shartsiz ta’sirlovchi 2-10 marta 5-30 sekund davomida kaytarilib va mustaxkamlanib turilsa shartli refleks xosil buladi.
Bolalarda sulak ajralishi uchun xosil kilingan shartli refleksning yashirin davri esa taxminan 3 sekundni, xarakat shartli refleksning yashirin davri esa 0,5 sekundni tashkil etadi. Bolaning yoshi ortishi bilan shartli refleks yashirin davrining davomiyligi kamayib boradi.
Bolalarning jinsiy voyaga yetilish davrida shartli reflekslarning xosil bulishi tezligi biroz sekinlashadi. Chunki, bu davrda bolaning nerv sistemasida jinsiy uygonish nerv markazlari kuzgoladi. Bolaning yoshi kancha katta bulsa, tashki muxit ta’sirlovchilariga ishlangan xarakat shartli reflekslari shuncha mustaxkam buladi.