1-mavzu. Organik birikmalarning tuzilishi, ularning elementar tarkibi, organik molekulalardagi bog‘lanish turlari, sinflashi «Organik kimyo»

A

romatik nitrobirikmalar

Tuzilishida benzol halqasi bilan birgalikda – NO₂- nitroguruhi ishtirok etadigan birikmalarga nitrobirikmalar deyiladi. Ular ikkiga: nitroguruhi benzol halqasida joylashgan va nitroguruhi yon zanjirda joylashgan nitrobirikmalarga bo‘linadilar va quyidagicha nomlanadilar:
N

itroguruhning soniga qarab nitrobirikmalar mono-, dinitrobirikmalarga :

.
Olishish usullari.



- yoki - holatdagi di- yoki trinitrobirikmalar tegishli nitroanilinlarni oksidlab olinadi:

Benzolning gomologlari benzolga qaraganda oson nitrolanadilar. Masalan, toluolni nitrolaganda mono-, di- va trinitrotoluollar aralashmasi hosil bo‘ladi:

Kimyoviy xossalari. Aromatik qator nitrobirikmalarining tuzilishida nitroguruhi va benzol halqasining bo‘lishi va ularning o‘zaro ta’siri nitrobirikmalarning kimyoviy hususiyatlarini belgilaydi.
Olinish usullari. Nitroguruhi yon zanjirda joylashgan nitrobirikmalarni olishda yog‘ qatori nitrobirikmalarni olishdagi usullardan foydalanish mumkin.
1. Benzol gamologlarni yuqori haroratda suyultirilgan nitrat kislota bilan nitrolash (Konovalov reaksiyasi).

2

. Yon zanjirda gologen tutgan aromatik birikmalarga kumush nitrit ta’sir ettirib olinadi:

kimyoviy xossalari. Nitroguruhi yon zanjirda joylashgan nitrobirikmalar suyuq yoki qattiq moddalar bo‘lib, suvda yomon eriydi.
1

. Bular qaytarilganlarida aminobirikmalarni hosil qiladilar:

2

. Ishqorlar bilan ta’sir etilganda tuz hosil qiladilar:

Namunaviy masala: 24,4 g modda yondirilganda, 0,4mol uglerod(IV)oksid, 0,6 mol suv va 0,2 mol azot xosil buldi. Moddaning molekulyar formulasi-ni aniklang.
1)mahsulotlardan ma’lumki boshlang’ich birikma tarkibida C ,N,H borligi aniq. Shu atomlarning massalarini topib qo’shaylikchi boshlang’ich modda massasi bilan teng keladimi?
0,4 mol___m=4,8 g 0,6 mol____m=1,2 g 0,2 mol_____m=5,6 g
CO₂ → C H₂O → 2H N₂ -------2N
1mol____12 g 1 mol____2 g 1mol______28g
2) 4,8+1,2+5,6=11,6 g demak boshlang’ich birikmada O atomi ham bor
3)24,4-11,6 = 12,8 g O atomi n=12,8:16=0,8 mol O atomlari
4)C,H,N,O atomlari mol nisbatlari 0,4:1,2:0,4:0,8 bularni 0,4 ga qisqartirib chiqamiz 1:3:1:2 demak CH₃NO₂ ekan