1-mavzu: O‘rta tibbiyot xodimlarining mehnatini tashkil etishni normativ-huquqiy qo‘llab-quvvatlash

1-mavzu: O‘RTA TIBBIYOT XODIMLARINING MEHNATINI TASHKIL ETISHNI NORMATIV-HUQUQIY QO‘LLAB-QUVVATLASH
Agar sizga boshqa hech narsa yordam bermasa, nihoyat ko‘rsatmalarni o‘qing!!!
Artur Bloch. Zakonы Merfi Har kuni uchun Merfi qonunlari
Tashkilotchi Hamshira - huquqiy va buxgalteriya hisobi va hisobot hujjatlari bilan ishlashi kerak.Hamshiralik ishi tashkilotchisi tibbiy-profilaktika muassasasi va uning bo‘linmalarining buxgalteriya hisobi va hisobot hujjatlarining tasdiqlangan shakllarini bilishi. So‘ngi yillarda sog‘liqni saqlash sohasida ishlaydigan mutaxassislarning kasbiy faoliyatida, sog‘liqni saqlash sohasidagi qonun hujjatlarini bilish ishlash va ularni yuritish tobora muhim ahamiyatga ega bo‘lmoqda. Aholi salomatligini muhofaza qilish O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyaviy tizimining asoslaridan biridir.Har bir insonning sog‘liqni saqlash va tibbiy yordam olish huquqi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mustahkamlangan ( 41-modda).
O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning sog‘lig‘ini muhofaza qilish sohasida yuzaga keladigan munosabatlar
Sog‘liqni saqlash sohasidagi Qonunchilik ,xuquqiy darajadagi qonunlardan tashqari, ,davlat, mintaqaviy va munitsipal darajadagi qonunosti hujjatlarini( O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti hukumatining qarorlari O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligining buyruqlari, shahar darajasidagi vazirliklar va idoralarning buyruqlari, uslubiy xatlar, tavsiyalar va boshqalar) o‘z ichiga oladi. Talabalar ikkita atama bir xil ma’noni bildiradi deb o‘ylab: «Hima uchyn yuridik adabiyotlarda ba’zi o‘rinlarda «qonyn», ayrimlapida esa «qonynchilik» atamasi ishlatiladi?», - deb so‘rashadi.
Gap shundaki, barcha normativ-huquqiy hujjatlar, ularga «qonynlar», «qonunosti xujjatlari» va «boshqa normativ hujjatlar» kiradi o‘zining yuridik kuchiga qarab turlicha bo‘ladi. Ularning farqi kitobxonga u yoki by masala yuridik kuchi bo‘yicha aynan qaysi normativ hujjat bilan tartibga solinishini, shuningdek, mazkur normativ hujjatda nazarda tutilgan unga qo‘yilayotgan u yoki bu talab qanchalik asosli ekanligini aniqlash imkonini beradi.
Macalan, O‘zbekiston Respublikasi Mexnat kodeksining (keyinchalik MK deb yuritiladi) 76-moddasida ish beruvchi xodim bilan muddatli mehnat shaptnomasi tuzishga haqli bo‘lgan aniq xolatlar sanab o‘tilgan. Ushbu moddada muddatli mexnat shartnomasi ko‘rsatilgan xolatlarga qushimcha ravishda qonynda nazarda tutilgan (e’tibor bering, qonynchilikda emas) boshqa xolatlarda ham tuzilishi mumkinligi belgilangan. Bu shuni bildiradiki, MK yoki boshqa qonundan tashqri mazkyr xolatlar ro‘yxati boshqa normativ xujjatlar (jumladan «qonynosti xujjatlari» bilan ham to‘ldirilishi mumkin emas.
Mehnat to‘g‘risidagi qonun xujjatlariga quyidagilar kiradi: Mehnat xuquqi normalarini o‘zida aks ettirgan qonunlar:
1. O‘zbekicton Pespublikasi Mehat kodeksi ;
2. O‘zbekicton Pespublikasining boshqa qonynlari («Mexnatni muxofaza qilish to‘g‘risida»gi, «Axolini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida»gi va 6.);
Mexnat xuquqi normalarini o’zida aks ettirgan normativ xujjatlari:
3. O‘zbekicton Pespublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari (O‘zbekicton Pespublikasi Konstitutsiyaviy sydning «normativ-xuquqiy xujjatlar to‘g‘risida»gi O‘zbekicton Pespublikasi qonunning 31-moddasi ikinchi qismini sharxlash haqida» 2006 yil 2 mayda qabul qilgan qaroriga qarang);
4. O‘zbekicton Pespublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlri va farmoyishlari;
5. O‘zbekicton Pespublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari;
6. Vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralarning buyruqlari xamda qarorlari;
7. Maxalliy davlat xokimiyati organlarining qarorlari.
Qayd etilgan nopmativ-xujjatlar (3 - 7-bandlap) qanday yuridik kuchga egaligiga qapab, eng yuqori yuridik kuchga ega bo’lgan normativ-hyquqiy hujjatdan boshlab, yuqoridan quyiga tomon sanab o‘tilgan.
Davlat qonun kodeksini ostida sog‘liqni saqlash to‘g‘risidagi qonunlar kodeksini tuzildi , unda sog‘liqni saqlash sohasidagi 7 ta blokni yoki yo‘nalishlarni, huquqiy tartibga solishni ajratish mumkin:

• 
  inson hayotining xavfsiz sharoitlarini tartibga soluvchi nazorat qonunlari jizni ;
  
• 
  kasalliklarning oldini olish va sog‘lom turmush tarzini ta’minlaydigan qonunlar;
  
• 
  fuqarolar sog‘liqni saqlash va tibbiy yordam huquqlarini himoya qiluvchi qonunlar ;
  
• 
  tibbiyot xodimlarining huquqlari va majburiyatlarini belgilovchi qonunlar;
  
• 
  milliy sog‘liqni saqlash tizimini tashkil etish va faoliyatini tartibga soluvchi qonunlar ;
  
• 
  sog‘liqni saqlashni moliyalashtirishni tartibga soluvchi qonunlar ;
  
• 
  tibbiyotning ayrim kasalliklari va bo‘limlari to‘g‘risidagi qonunlar.
  

Bugungi kunda huquqiy bilimlarning mavjudligi, tibbiy faoliyatni amalga oshirishda zaruriyat tug‘diradi. Tibbiyot muassasalari rahbarlari va mutaxassislari, kasbiy tibbiy faoliyatni amalga oshirishda qonuniy qarorlar qabul qilishga imkon beradigan maqbul huquqiy bilimlarga muhtoj.
Davolash va profilaktika tashkilotining (DPM) o‘rta tibbiyot xodimlarining faoliyati birinchi navbatda quyidagi me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi:
( Tarqatma beriladi)

Dpmlarida Rahbar lavozimlariga sut oshxonasi rahbari, bosh hamshira, hamshiralar shifoxonasi (uyi) direktori, XOSPIS boshliqlari kiradi. Menejerlar, mutaxassislar va xodimlar lavozimlarining yagona malaka ma’lumotnomasiga muvofiq, katta hamshiraning lavozimi mutaxassislar guruhiga kiradi (jadval. 1.1).O‘rta tibbiyot xodimlari bilan ishlash bo‘yicha bosh shifokorning o‘rinbosari lavozimi kiritilishi mumkin , unga mutaxassislik bo‘yicha oliy kasbiy ma’lumotga ega mutaxassis tayinlanadi

Davolash profilaktika muassasalari menejri yoki ish bilan ta’minlovchi tomonidan o‘rta tibbiyot xodimlari va oliy ma’lumotli xamshiralik diplomiga ega bo‘lgan mutaxassisning- mutaxassislar va xodimlar lavozimlarining yagona malaka ma’lumotnomasining "ta’lim turining malaka tavsifnomasiga asoslanib xodimlari lavozimlarga" bo‘limining talablariga muvofiq ya’ni
-"hamshiralik ishi" (yoki uning bo‘limlari) fanini
-"hamshiralik ishi" mutaxassisligi bo‘yicha oliy kasbiy ma’lumotga ega bo‘lgan mutaxassis o‘qitishi mumkin. ish stajiga talablar staju qo‘ymasdan, u to‘la vaqtli o‘qituvchi va yarim vaqtda.
1997 yil 19 avgustdagi 249 -sonli "o‘rta tibbiyot va farmatsevtika xodimlarining mutaxassisliklari nomenklaturasi to‘g‘risida" ??? gi buyruq, ko‘p yillar davomida o‘rta tibbiyot xodimlarining rahbarlari uchun qo‘llanma bo‘lib kelgan ( bu erda o‘rta tibbiyot xodimlarining har bir mutaxassisligi bo‘yicha vazifalar, zarur bilim, ko‘nikma va malakalar to‘liq aniqlangan),). bekor qilindi.
Hamshiralik ishi rahbarining samarali faoliyatini ta’minlaydigan me’yoriy hujjatlar muassasa uchun, ichki buyruqlar, qoidalar va lavozim tavsiflarini o‘z ichiga oladi. Tashkilot ishini (mehnatni) to‘g‘ri tashkil etish uchun; ish yuritish, ish uchun zarur va etarli hujjatlar mavjud bo‘lmasdan turib mehnatni to‘g‘ri tashkil etish mumkin emas.
Shu jumladan tibbiyot muassasalarida ishlatiladigan tibbiy xujjatlar 1 fevraldan tibbiyot muassasalarida yuritiladigan tibbiy hisob jurnallari 26 tadan 14 tagacha qisqartirildi, ulardan 10 tasi soddalashtirildi. Shuningdek, 33 turdagi tibbiy karta va blankalar ham 14 tagacha qisqartirildi. «Endi shifokor va hamshiralar asosiy vaqtini bemorlarni davolashga yo‘naltiradi». Shifoxonalarda yuritiladigan 408 ta hujjat 252 tagacha qisqartirildi
Sog‘liqni saqlash vazirining 2020 yil 31 dekabrdagi «O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tizimidagi barcha davolash-profilaktika muassasalarida yuritiladigan tibbiy hisob hujjat shakllarini takomillashtirish to‘g‘risida»gi tegishli buyrug‘iga asosan, tibbiy hisob hujjatlarini yuritishning yangi tartiblari tasdiqlandi.Sog‘liqni saqlash vazirining ushbu buyrug‘i birlamchi tibbiy-sanitariya yordami muassasalari xodimlarining aholi bilan ko‘proq muloqotda bo‘lishini ta’minlash, profilaktik ishlar samaradorligini yanada oshirish maqsadida qabul qilindi. Mazkur buyruq tizimdagi barcha davolash-profilaktika muassasalarida 2021 yilning yanvar oyidan boshlab yuritilishini ta’minlash maqsadida hududiy tibbiyot xodimlariga onlayn videoseminarlar orqali ham yetkazilmoqda.
Mazkur buyruq bilan shu davrga qadar butun tibbiyot tizimida barcha tibbiyot xodimlari (shifokor, farmatsevt, feldsher, hamshira, laborant va hokazo)lar tomonidan yuritib kelingan jami 408 ta tibbiy hujjat shakllari 252 tagacha qisqartirildi.Tibbiy hisob hujjatlari orasida bir-birini takrorlaydigan shakllar optimallashtirildi. Masalan, qabul qilingan va rad etilgan homiladorlar, tuqqan ayollarni hisobga olish jurnalining muassasada yuritiladigan boshqa jurnallarda takrorlanadigan qismi olib tashlandi. Bu esa, o‘z navbatida qabul bo‘limi xodimlari ishini yengillashtirib, bemorlarga sifatli tibbiy xizmat ko‘rsatish imkoniyatini oshiradi.Birlamchi tibbiyot tizimi, shuningdek, qon bilan ishlash xizmati muassasalari xodimlari tomonidan yuritilayotgan tibbiy hujjat shakllarining yarmidan ko‘pi qisqartirilib, endilikda mazkur muassasa xodimlari tomonidan 25 turdagi tibbiy hujjat shakllari yuritilmoqda.
Davolash-profilaktika muassasalari 4 darajaga bo‘linadi. Ya’ni, 1 darajali muassasalarga oilaviy shifokor punktlari, oilaviy poliklikalar, ko‘p tarmoqli markaziy poliklinikalar, shahar va tuman tibbiyot birlashmalari, 2 darajali muassasalarga viloyat tibbiyot muassasalari, 3 darajali muassasalarga respublika tibbiyot muassasalari, 4 darajali muassasaga Milliy bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi kiritilgan.
Takomillashtirilgan hujjat shakllari shifoxona qabul bo‘limi jurnallari, shifoxona bo‘limlari, ambulator-poliklinika muassasalari, laboratoriyalar, muassasalar zararsizlantirish bo‘limlari, tashkiliy-uslubiy bo‘lim xonalari, tez tibbiy yordam va sanitariya aviatsiyasi muassasalari, shuningdek, patologoanotomiya, sud-tibbiy ekspertiza, skrining, OISTga qarshi kurash markazlari, qon bilan ishlash muassasalarida, bundan tashqari Sanitariya-epidemiologik osoyishtalik va jamoat salomatligi xizmati muassasalarida yuritiladigan blank, karta va jurnallardan iborat.
Davolash profilaktika muassasalarida yuritiladigan meyyoriy va tibbiy xujjatlardan tashqari o‘z navbatida xodimlarga mutaxassisligi va malakasiga qarab ish bilan ta’minlash,lavozimlarga tayinlash to‘g‘risidagi yuridik kuchga ega bo‘lgan xujjatlar ham mavjuddir.
TIBBIY VA PROFILAKTIKA BOSH HAMSHIRASINING ASOSIY HUJJATLARI