1-mavzu. O‘zbekistonda farmatsevtika rivojlanishining qisqacha tarixi

Farmatsevtika faoliyatini amalga oshirishda qo‘yiladigan litsenziya talablari va shartlari:

1. Farmatsevtika faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga qat’iy rioya etish;

   
   

2. Faoliyatni litsenziyada ko‘rsatilgan faoliyat doirasida,shuningdek, litsenziya bitimiga muvofiq manzil (manzillar) bo‘yicha amalga oshirish;

   
   

3. Litsenziat litsenziyalanayotgan faoliyatni amalga oshirish unga mulk huquqi bilan yoki boshqa qonuniy asosda tegishli sanitariya me’yorlari va qoidalariga muvofiq binolarga ega bo‘lishi;

   
   

4. Litsenziyalanadigan aniq faoliyat turini amalga oshirish uchun shart-sharoitlar yaratish, shujumladan, tegishli moddiy- texnik bazadan, asbob-uskunalardan va boshqa texnik vositalardan foydalanish.

   
   

Litsenziyalovchi organga taqdim etiladigan hujjatlar:
• litsenziyani berish to‘g‘risida ariza (unda quyidagilar ko‘rsa- tiladi: yuridik shaxslar uchun — yuridik shaxsning nomi va tashkiliy-huquqiy shakli, uningjoylashgan joyi (pochta manzili, muassasaning, bankning nomi va bank muassasasidagi hisob raqami); jismoniy shaxslar uchun — (F.I.Sh., fuqaroning shaxsini tasdiqlovchi hujjat ma’lumotlari);

• yuridik shaxsning davlat ro‘yxatidan o‘tkazi]ganligi to‘g‘risidagi guvohnomaning notarial tasdiqlangan nusxasi;

  
  

• litsenziya berish to‘g‘risidagi ariza ko‘rib chiqilganligi uchun yig‘im to‘langanligini tasdiqlovchi hujjat;

  
  

• O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan belgilangan talablarga muvofiq, moddiy-texnika bazasi, asbob- uskunalar, boshqa texnik vositalar va xodimlarning mavjudligi to‘g‘risida ma’lumotnoma.

  
  
• 
  

6-mavzu. Dori vositalariga muomala sohasida logistik yondashuv
Dori vositalarini muomala sohasida xomashyo, substansiya olish yoki dorivor o‘simlikni o‘stirishdan boshlab, toki iste’mol- chiga dori vositalari yetkazib berguncha bo‘lgan yo‘lni ikki qismga ajratish mumkin. Xomashyoni olishdan boshlab, toki tayyor tovar ishlab chiqargungacha bo‘lgan yoTning bir qismi texnik-ishlab chiqarish maqsadidagi tovarning harakati, deb aytiladi. YoTning ikkinchi qismi tayyor tovarning ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga yoki foydalanuvchiga yetib boorish harakati — tovar harakati, deb ataladi.

Bu ikki oqimning birlashtirilganiga uncha ko‘p bo‘lgani yo‘q va ulaming orasidagi munosabat moddiy oqim, deb nomlandi. Bu esa, o‘z navbatida, tovar harakati jarayonida paydo bo‘lgan yangi obyekt logistika (yunon. logistics — hisoblash, fikrlashsan’ati) fanining o‘rganish predmetiga aylandi.

Hozirgi kunda logistikaning ko‘pgina ta’rifi mavjud bo‘lib, ulardan biri logistika — istiqbolni aniqlash, xarid qilishni amalga oshirish, ishlab chiqarish hajmlarini rejalashtirish, buyurtmalarni qayta ishlash, zaxiralarni boshqarish, omborxona faoliyati va transport orqali tashishlarni rejalashtirishni o‘z ichiga oladigan
kompleks xo‘jalik faoliyati deb ko‘riladi.
Farmatsevtik bozorda ulgurji savdoning rivojlanishi, farma- tsiyani tashkil qilish va iqtisodiyotining kelajak yo‘nalishini belgilashda logistik yondashuvlarning qoTlanishi farmatsevtik logistika deb ataladi.
Farmatsevtik logistika — farmatsevtik va boshqa tovarlar hamda ular bilan bog‘liq bo‘lgan farmatsevtik yordamda iste’molchilarni qoniqtira oladigan axborotli, moliyaviy va xizmat qilish oqimlarini o‘z ichiga oladigan boshqarish hamda qulaylashtirishni ta’minlaydigan fan va amaliy faoliyatdir.
Logistika moddiy resurslarni taqsimlash, ishlab chiqarishni texnik, texnologik, tashkiliy ta’minlash to‘g‘risidagi fan sifatida, ilmiy-texnik taraqqiyot ta’siri natijasida tovarlar aylanuvi jarayonini takomillashtirib borishga bo‘lgan doimiy talab ta’siri ostida paydo bo‘ldi.
Logistika quyidagilarga asoslanadi:

• texnikaga (materiallar oqimi);

  
  

• axborotga (axborotlar oqimi);

  
  

• ishlab chiqarishga (mos holdagi boshqaruv modellari bilan).

  
  

Tovar harakati jarayonining murakkablashuviga bir qator

omillar sabab bo‘lib, ularning eng asosiylari quyidagilardir:

• o‘tkazuvchi bozorlar uchun olib borilgan aniq kurashlar, ularni egallash, kengaytirish, bozordagi mavqeyini mustahkam- lash, iste’molchilar xohish-irodasini o‘rganish, tovarning hayo- tiylik davrini o‘rganish, raqobatchilar bozorga taklif qilayotgan tovarlarni va iste’molchilar talabini o‘rganish;

  
  

• aniq o‘tkazuvchi bozorlarga yo‘naltirilgan va iste’molchilar buyurtmasiga asosan ishlab chiqarishni tashkil etish, barcha bosqichlarda moddiy resurslar harakati. Aniq va puxta o‘ylab chiqilgan, rejalashtirilgan va tashkil etilgan ishlab chiqarish jara- yonlarini amalga oshirish;

  
  

• tovar harakati to‘g‘risidagi axborotning muomalajarayo- nining barcha bosqichlarida va tovarni ishlab chiqarish jarayonidatartibga solingan harakat;

  
  

• logistik tizim faoliyati logistik qoidalar asosida amalga oshiriladi. Logistik qoidalar deganda, logistik tizimda eng maqbul yo‘nalishlarni aniqlash uchun yuklar va usullar yig‘indisi tushuniladi;

  
  

• logistik tizim (LT) deganda elementlar va ular o‘rtasida yuk (material) oqimini, u paydo bo‘lgan nuqtadan iste’mol qilina- digan nuqtagacha boshqarish maqsadida paydo bo‘ladigan o‘zaro aloqalar hamda bu jarayonlar uchun zarur bo‘lgan axborot oqimlari yig‘indisi tushuniladi.

  
  

Logistik tizimning elementlari quyidagilardir: ishlab chiqa- ruvchi, qayta ishlovchi korxonalar va boshqa tarmoqlarning korxonalari, tijorat-vositachilik korxonalari, transport va ombor quvvatlari, yetkazib beruvchilar, buyurtmachilar, axborot tizim- lari, axborotni yig‘ish, qayta ishlash va uzatish moslamalari, boshqaruv organlari (menejment). Moddiy oqimlar tizimining muvaffaqiyatli ishlashi logistik infrastrukturaning rivojlanishiga bog‘liq.

Logistika infrastrukturasi deganda bir korxonadan boshqa korxonaga moddiy va axborot oqimlarini ishonchli hamda bir maromda yetkazib turilishini ta’minlaydigan transport va boshqa zaruriy elementlarning yig‘indisi tushuniladi.
Logistika faoliyatining asosiy sohalaridan biri tovarni ta’minlash, ularni bevosita iste’molchiga yetkazib berish hisoblanadi. Logistik faoliyat, birinchi navbatda, yuklarni tashish uchun
zarur bo‘ladigan transport bilan bog‘liqdir. Transport faoliyatining asosiy ko‘rsatkichi — bu bajarilgan transport ishlarining hajmi, ya’ni yuklarni ma’lum bir masofaga kam xarajatlar bilan tashish
hajmi hisoblanadi.
Quyidagilar logistik sarf-xarajatlar hisoblanadi:

• tashishga, ortishga, tushirishga, qayta ortishga, yuklarni manipulatsiya qilish;

  
  

• transport-ombor ishlarining hamma turlari bo‘yicha tax- lash;

  
  

• axborot xizmatini ko‘rsatish, ya’ni axborot oqimlarini tashkil etish;

  
  

• aylanma mablag‘larni tutib turishga va omborlarda yuklarni saqlab turish natijasida qilinayotgan tavakkalchilik;

  
  

• logistik boshqarish.

  
  

Moddiy (yuk) oqimlarining faoliyat yuritishi bilan bog‘liq bo‘lgan zarur tushunchalardan biri axborot oqimlaridir. Shuning- dek, teskari aloqa, ya’ni rejalashtirilgan ish qanday natija bilan tugaganini solishtirish uchun zarur bo‘ladigan axborot, aloqa tushunchasidan ham keng foydalaniladi. Teskari aloqa logistik jarayonlarni yanada samaraliroq boshqarishga imkon beradi.

Axborot oqimlari logistik kanallar orqali o‘tadigan axborot kanal- larining yig‘indisidir.
Logistik kanal — yetkazib beruvchi, iste’molchi, tashuvchi, vositachi, sug‘urtachilardan iborat qisman tartibga solingan ko‘p- rik. Iste’molchi yoki yetkazib beruvchi bozor iqtisodiyoti sharoi-
tida tashuvchilarni, sug‘urtachilarni turli usullar bilan (reytingini hisoblash, operatsiyalarni tadqiq qilish usullarini qo‘llash va h.k.) tanlash imkoniyatiga egadir. Tanlash amalga oshirilgandan
so‘ng logistik kanal, logistik zanjirga aylanadi.
Logistik zanjir — bu chiziqli tartibga solingan ko‘plab jismoniy va yuridik shaxs (ishlab chiqaruvchilar, distributorlar, umumiy foydalaniladigan ombor)larning ko‘pligi bo‘lib, ular tashqi moddiy oqimni bir LTdan boshqa LTga yetkazib berish bo‘yicha yoki yakuniy iste’molchiga yetkazib berish bo‘yicha (noishlab chiqarish iste’moli, shaxsiy iste’mol) operatsiyalarni amalga oshiradi. Umumiy holda logistik zanjir ishlab chiqaruvchi, iste’- molchi, vositachi va tashuvchilarni birlashtiradi.
Bu oqimlarning o‘zaro harakati va o‘zaro aloqasi tadbirkorlik logistikasi faoliyatida o‘z aksini topadi, u korxonalar, yetkazib beruvchilar hamda buyurtmachilar o‘rtasidagi barcha moddiy va axborot oqimlarini birlashtiradi hamda tashkil qiladi.
Logistik jarayonlarning muvaffaqiyatli borishi logistik boshqa-ruvdan foydalaniladi, bu boshqaruv korxonani umumiy boshqa- rishning bir qismi hisoblanadi. Logistik boshqaruv o‘zida reja- lashtirish, boshqarish va nazorat qilish kabilarni aks ettiradi hamda ular asosida mos holdagi axborot yotadi. Logistik bosh- qaruv korxonani umumiy boshqarish bilan birga faoliyat yurita turib, u moddiy (yuk) oqimlaming tejami va ildam boTishini, zaruriy zaxiralarning eng qulay hajmini ta’minlashi kerak, moddiy oqimlar mavjud bo‘lishining sharoiti va talablari to‘g‘risida
axborotga ega bo‘lishi kerak.
Olimlar va amaliyotchilar tasdiqlashi bo‘yicha moddiy zaxira- larning 30—70 % qisqartirilishi, saqlash vaqtini kamaytirish, tovarni ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga yetib borishini tezlatib, tovar aylanishining iqtisodiy samaradorlikka ega bo‘lishiga imkon yaratadi. Bunda 7 ta R logistik qoida joriy qilindi: Right product (kerakli tovar); Right quantity (kerakli miqdorda); Right condition (berilgan sifatda); Right place (kerakli joyda); Right time (belgilangan vaqtda); Right customer (aniq iste’molchi uchun); Right cost (kam chiqimli).
Orasidagi moddiy oqimning qaysi qismida harakati o‘rganilishiga qarab, sotib olish logistikasi (tashkilotni moddiy resurslar bilan ta’minlash), ishlab chiqarish logistikasi (tovar ishlab chiqa- radigan yoki saqlash va boshqalar bo‘yicha xizmat ko‘rsatadigan korxonalarning ichidagi moddiy oqimlar bilan boshqarish), taqsimlovchi logistika (tayyor tovarni iste’molchiga yetkazib berish) turlariga bo‘linadi.
Dori vositalarining assortimenti avj olib o‘sishi tovar hara- katidagi boshqarish ishlarini yanada mukammallashtirishga sabab bo‘lmoqda (taqsimlovchi logistika). Tovar harakati yoki taqsim-
lovchi logistika — bu iste’molchi talabini qondirish va daromad olish maqsadida ishlab chiqarish joyidan iste’mol qilishjoyiga materiallar, tayyor buyumlar va ularga tegishli ma’lumotlarning yetib borishini rejalashtirish va nazorat qilish faoliyatidir. Qisqa qilib aytganda, bu kerakli tovarni, kerakli iste’molchiga, kerakli joyga o‘z vaqtida yetkazib berish jarayonidir.
Taqsimlovchi logistikada tovar harakatining turli kanallar orqali moddiy oqim ishlab chiqaruvchidan so‘nggi iste’molchiga yetib keladi. Ta’minotchining ishonchi (tovarni aniq muddatga,
qat’iy grafk asosida yetkazish va boshq.), investitsiya va kreditlash imkoniyatlari, muomala xarajatlarining kattaligi, mavjud bo‘lgan assortimentga talab, narxi va boshqalar kabi omillar harakati
moddiy oqim (farmatsevtik va boshqa tovarlar)ning shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadi.
Moddiy oqimga yana bir necha kichik oqimlar hamroh bo‘ladi:

• moliyaviy oqim (pul vositalari harakati), o‘z navbatida, quyidagi turlarga bo‘linadi: a) investitsiyaviy; b) dori vositalarini sotib olishni ta’minlovchi; d) transport xarajatlarini qoplovchi; e) savdoni ta’minlab beruvchi;

  
  

• raqobat muhitida firma uchun yana bir afzalligi — servis xizmatlardir;

  
  

• axborotli — boshqa oqimlar bilan parallel holda to‘g‘ri yo‘nalishda harakatlanadi, teskari yo‘nalishda esa logistik zanjir davomida qayta aloqa o‘matadi;

  
  

• transportli — moddiy oqim harakatini ta’minlaydigan (masalan, dorixona assortimenti buyumlarini tashishni tashkil qilish) zarur bo‘lgan barcha element va faoliyatlar yig‘indisini o‘z ichiga oladi.

  
  

Logistikaning asosiy vazifasi — tovar iste’molchiga yetib borguncha moliyaviy, axborotli, servis, transport xizmatlarini rejalashtirish, tashkillashtirish va har bir moddiy oqimlar hara- katidagi faoliyat turlarini nazorat qilishdir.