1-Mavzu: Ozgarmas tok elektr mashinasining tuzilishi va ishlash printsipi Режа

Kollektor- cho’tka qurilmasining tuzulishi va ishlashi. Generatorlarda kollektor cho‘tka yordamida ikkita vazifani bajaradi:

1. 
   Yakor chulg‘ami ishlab chiqaradigan o‘zgaruvchan kuchla-nishni o‘zgarmas kuchlanishga aylantiradi.
   
2. 
   Yakor tokini generator qisqichlari orqali iste’mol-chilarga uzatib beradi.
   

Elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirib beruvchi mashinalar elektr dvigatellar deyiladi. Ularda o‘zgarmas tok kuchlanishi tashqi tarmoqdan dvigatelning yakoriga hamda qo‘zg‘atuvchi chulg‘amlariga beriladi. Yakor o‘tkazgichlarida tok hosil bo‘ladi. Qo‘zg‘atuvchi chulg‘am esa magnit maydoni hosil qiladi. Amper qonuniga ko‘ra qo‘zg‘atuvchi chulg‘amning magnit maydoni yakor o‘tkazgich-lariga mexanik kuch bilan ta’sir qiladi va yakor aylanadi. Bunda elektromagnit induksiya qonuni bo‘yicha yakor o‘tkazgichlarida hosil bo‘lgan EYuK dvigatelga berilgan kuchlanishga teskari yo‘naladi. Dvigatel o‘qida mexanik yuklama oshgan sari, elektr tarmog‘idan iste’mol qilina-digan tok ham ortadi. Natijada yakor chulg‘amida kuchlanish-ning tushishi ham ortadi. Dvigatel tenglamasi quyidagicha ifodalani:
(4)
bunda - dvigatelga beriladigan kuchlanish, - yakor EYuK, - yakor toki, - yakor qarshiligi, - yakor chulg‘amidagi kuchlanish tushishi.
Mexanik yuklama ko‘paygan sari dvigatelning aylanish tezligi kamayib, yakor EYuK ni ham kamaytiradi. Natijada elektr tarmog‘idan iste’mol qilinadigan tok va quvvat ortadi. Yakor EYuK i elektr tarmog‘idan iste’mol qilanayotgan elektr quvvatini rostlash vazifasini bajaradi.