1-mavzu. Psixologiya fanining tarixi, predmeti va yo`nalishlari

Temperament tiplarining tavsifnоmasi

Individuallik xususiyatlari differenstial psixologiyaning predmeti sifatida. Faoliyatning individual uslubi insonda o`zidan o`zi vujudga kelmaydi, u shaxs kamolotining barcha bosqichlarida (bog`cha yoshidan e`tiboran to kasbiy mahorat egallagunga qadar) shakllanib boradi. Insonning temperamenti faoliyatning individual uslubini tarkib optiradi. Huddi shu boisdan, faoliyatning individual uslubi deyilganda shaxs uchun o`ziga xos va muvaffaqiyatga erishishning maqsadga muvofiq yo`llari individual tizimi tushuniladi.

Sust senzitivlikka ega. Sezgirlik chegarasi yuksak. Juda kuchsiz tоvushlarni va yorug`lik qo`zg`оvchilarni payqamaydi. Aktivligi yuksak, juda g`ayratli va ishchan, darslarda tez-tez qo`l ko`tarib turadi, tоliqmasdan uzоq vaqt ishlashi mumkin, yangi ishlarga g`ayrat bilan kirishadi. Faоlligi va reaktivligi muvоzanatli. Uni intizоmga chao`irish оsоn. U o`z hissiyotlarining namоyon bo`lishini va o`zining iхtiyorsiz harakatlarini tez ushlab qоla оladi. Harakatlari shiddatli, nutqi tez, yangi ishga tezlik bilan kirishadi, diqqatini tez to`playdi. Aqli tez ishlaydi, tоpo`ir. Harakatlari nihоyat darajada silliqlik хususiyatiga ega. Hissiyotlari, kayfiyatlari, qiziqishlari va intilishlari juda o`zgaruvchan. U yangi kishilar bilan tez kirishib ketadi. Yangi talablar, yangi sharоitga оsоnlik bilan o`rganadi. Bir ishdan ikkinchi ishga tez ko`cha оladi. Malakalarni tez o`zlashtiradi va tez qayta o`zgartiradi. Aqli iхcham. Ekstrоvertlik хususiyatiga ega. O`tgan va kelajak hayot haqida tasavvurlariga qaraganda quyirоq tashqi taassurоtlarga javоb beradiTemperament xususiyatlarining o`ziga xos yig`indisi inson faoliyati munosabatlari va bilish jarayonlarida faolligining individual uslubi jarayonida namoyon bo`ladi.
Faoliyatning individual uslubi faqat temperamentga emas, balki boshqa sabablarga, shaxsiy tajriba jarayonida hosil bo`lgan ko`nikma va malakalarga ham bog`liqdir. Faoliyatning individual uslubiniinsonorganizminitug`maxususiyatlarivaasabtizimitiplariningfaoliyatsharoitlarigamoslanishi deb qarashmumkin. Faoliyatning individual uslubiasosiniasabtizimixususiyatlariyig`indisitashkilqiladi. Faoliyatning individual uslubigakiruvchiikkixilxususiyatlarmavjud.
1. Asabtizimi individual xususiyatlarinuqsonlariningo`rninito`ldiruvchitajribajarayonidashakllanganxususiyatlar.
2. Insondamavjudlayoqatvaqobiliyatlardanmaksimaldarajadafoydalanishimkoniniberuvchixususiyatlar.
Temperamentningxususiyatifaollikningsamaradorligidaemas, balkiusullarning o`ziga xosligidadir. Shuma`nodaYe.A.Klimovtomonidanolibborilgantadqiqotgako`ra, stanokchi, to`quvchilarningishinikuzatishnatijalarimuhimsanalgan. Ma`lumbo`ldiki, birnechastanokdaishlashdanervtizimiharakatchantipdagi ham, harakatsiztipdagixodimlar ham ishlabchiqarishdamuvaffaqiyatlargaerishadilar. Temperamentniharakatchanligigako`raqarama-qarshixususiyatlikishilarbirxilmehnatvaziyatidaturlichaharakattaktikasigamurojaatqilishlarianiqlandi. Harakatchanlarishoshilinch, tezroqbajaradi, temperamentningsusttipdagikishilaresashoshilinchharakatningzarurliginibildiradigantayyorlovishlarigako`pe`tiborberishibilanajralibturadi.
Faollikning individual uslubiniV.S.Merlin, Ye.A.Klimovlaro`rganib, uningkishidadarrovpaydobo`lmasligivafaqatstixiyalitarzdapaydobo`lishiniko`rsatishdi. Agar kishio`ztemperamentigamuvofiqyaxshinatijalarigaerishishigayordamberadigano`ziningyo`llarivausularinifaolizlasa, individual uslubyuzagakeladi.
Xoleriktemperamentlikishiningfaoliyatisangvinikyokixoleriktemperamentlikishibilansherikbo`libishlaganigaqaragandaflegmatikyokimelanxolikbilanbirgalikdaishlaganhollardaanchasamaralibo`ladi. Bundayfaktlarshuniko`rsatadiki, temperamentning u yokibuxususiyatlariningahamiyatiniko`pginafaoliyatturlarinibirgalikdagixarakterinihisobgaolmasdanbaholabbo`lmaydi. o`ztemperamentiningxususiyatlariniegallashvaularningo`rninito`ldirish, faoliyatning individual uslubinishakllantirishbolalikyillaridanboshlanib, ta`limvatarbiyata`sirininegizidayuzagakeladi.