1 Mavzu Qiymat shaklining evolyutsiyasi

Pulning funksiyalari.
1. Qiymat o`lchovi funksiyasi. Pullar tovarlar va boshqa 
tovarlarning narxlarini belgilash orqali ularning qiymati va 
foydaliligini (foydalanish qiymatini) ifodalash uchun ishlatiladi.

Narx tovar qiymati va foydaliligini pul ifodasi sifatida ishlaydi. 

Tovar narxi o`rtacha qiymatga teng, ammo talab va taklifga qarab 
u o`zgarib turadi va ushbu qiymatdan yuqori yoki past bo`lishi 
mumkin. Barcha tovarlar va xizmtalar qiymati umumiy ekvivalent 
bo`lgan pulda o`lchanadi. 
Pulning o`zi hech qanday narxga ega 
emas. Ular sotib olish qobiliyatiga ega, bu ularning ma’lum 
miqdordagi tovarlar va xizmatlarga almashtirish qobiliyati sifatida 
tushuniladi. 
Qog’oz pul Moliya
vazirligi tomonidan
muomalaga 
chiqariladi. Masalan: AQSHda 1 dollardan 10 dollargacha bo`lgan 
kupyuralar AQSH G’aznachiligi tomonidan muomalaga chiqariladi. 
AQSHda Moliya vazirligi yo`q. Bu vazifani AQSH G’aznachiligi 
bajaradi.
Angliyada tangalar Moliya vazirligi tomonidan ishlab 
chiqariladi. Kredit pullar bu banknotalar bo`lib, Markaziy banklar 
tomonidan muomalaga chiqariladi. O`zbekistonda muomaladagi 
barcha pul birliklari banknotalar hisoblanadi va ular O`zbekiston 
Respublikasi Markaziy banki aktivlari bilan ta`minlanadi.
Qiymatni o`lchash funksiyasi narxlar shkalasi asosida 
amalga oshiriladi. Bu har xil narxdagi tovarlar narxlarini taqqoslash 
uchun kerak.
Narxlar shkalasi bu pulning texnik funksiyasidir, u 
yordamida qiymatni o`lchash funksiyasini bajariladi.


2. Muomala vositasi funksiyasining vazifasi pulni 
mahsulotni (xizmatni) naqd pulga sotib olish yoki sotishda tovar 
ayirboshlash jarayoniga xizmat qilish uchun ishlatilishini anglatadi. 
Pul mahsulotni (xizmatni) naqd pulga sotib olish yoki sotishda tovar 
aylanishi jarayonida (T - D - T) vositachi vazifasini bajaradi. 
Binobarin, hisoblanadigan (aqlan xayol qilingan) pullar tomonidan 
amalga oshiriladigan qiymat o`lchovi funksiyasidan farqli o`laroq, 
muomala vositasi vazifasini real pullar bajaradi.
Pulni muomala 
vositasi sifatida ishlatishning asosiy sharti uning ommaviy tan 
olinishi hisoblanadi. Muomala vositasi ning vazifasi naqd pul 
bo`lib, u qonuniy to`lov vositasi hisoblanadi, ya'ni kirish uchun 
qonun bilan majburiy ma'lum bir davlat hududi. Ba'zi 
mamlakatlarda yuqori inflyatsiya sharoitida ayirboshlash vositasi 
vazifasini chet el valyutasi bajaradi.
Muomala vositasi funksiyasining xususiyati shundaki, u 
amalga oshirilganda tovarlar va pullarning parallel (qarshi) harakati 

sodir bo`ladi. Sotuvchi o`z mahsulotini naqd ekvivalentiga 

almashtiradi. Demak, tovar aylanishi uchun zarur bo`lgan pul 
miqdori birinchi navbatda sotilgan tovarlarning narxi va ularning 
miqdori bilan belgilanadi, ya'ni sotilgan tovarlar narxlari yig’indisi. 
Pul birligi bir nechta tovar operatsiyalariga xizmat qilganligi 
sababli, muomala uchun zarur bo`lgan pul miqdori ham uning 
muomalalari soniga bog’liq, ya'ni pul muomalasi tezligi (PAT). 
Binobarin, pulga ehtiyoj (PE) tovar narxlari (TNY) yig’indisi pul 
aylanish tezligiga bo`linib aniqlanadi.